Zawory sterowane przyciskiem

Zawory 3/2 bistabilne, sterowane ręcznie, stanowią istotną część oferty firmy CPP PREMA w zakresie rozdzielaczy pneumatycznych. Wśród nich wyróżnia się linia PZR – zaworów pneumatycznych rozdzielających ręcznych, dostępnych w różnych wariantach konstrukcyjnych. Charakterystyczna cecha tych wyrobów to obecność przycisku, który umożliwia manualne przełączanie stanu zaworu. W efekcie operator może w łatwy sposób sterować dopływem i odcięciem sprężonego powietrza do wyjścia. Dzięki bistabilności urządzenia utrzymują wybraną pozycję nawet po zwolnieniu przycisku, co docenia się w wielu aplikacjach przemysłowych.

Warto zauważyć, że w nazwach występują dwie kluczowe informacje: liczba portów/pozycji (2/2 lub 3/2) oraz oznaczenie NZ (NO). Skrót ten informuje, że zawór w pozycji spoczynkowej jest normalnie otwarty (NO), co oznacza brak blokady przepływu w stanie niewyzwolonym bądź niewciśniętym. W typowej nomenklaturze pneumatycznej nierzadko używa się określenia NC (normalnie zamknięty) lub NO (normalnie otwarty), zależnie od konstrukcji i funkcji zaworu. W tym przypadku NO sugeruje, że przy braku aktywacji przycisku ciśnienie może swobodnie przechodzić przez kanały, dopóki operator nie przełączy stanu.

Czym wyróżniają się te produkty w praktyce?

• Manualny przycisk: Element sterujący ma formę przycisku. Może być wystający, z zamkiem, ryglowany, zielony lub czerwony. Kolorystyka przycisku bywa powiązana z funkcją bezpieczeństwa bądź po prostu ergonomią, by operator od razu odróżnił, czy przycisk służy uruchamianiu, czy zatrzymaniu.

• Bistabilność: Po naciśnięciu i przełączeniu, zawór pozostaje w wybranej pozycji, nie wracając do stanu poprzedniego samoczynnie. Ten mechanizm przydaje się w aplikacjach, gdzie chcemy zachować wybrany stan przepływu do czasu kolejnego działania użytkownika.

• Opcja 2/2 lub 3/2: Wersja 2/2 oznacza, że zawór ma dwa porty i dwie pozycje, co pozwala na prostą funkcję „otwórz/zamknij” przepływ powietrza. Z kolei 3/2 to trzy porty i dwie pozycje – popularne rozwiązanie w siłownikach jednostronnego działania (gdzie trzeba odpowietrzać wyjście przez port R). Dobór zależy od potrzeb instalacji.

• Gwint G1/8: Wszelkie warianty z tej serii (wymienione w opisach) dysponują przyłączem G1/8, co wskazuje raczej na niewielki przepływ – w sam raz do kompaktowych siłowników, narzędzi pneumatycznych czy urządzeń mobilnych.

Dlaczego normalnie otwarty (NO)? W typowych aplikacjach NC (normalnie zamknięty) pozycja spoczynkowa polega na odcięciu przepływu. Tu mamy odwrotną logikę – w stanie wyjściowym kanał powietrza jest otwarty, a naciśnięcie przycisku powoduje zmianę stanu. W takim układzie operator może np. odcinać przepływ dopiero po wciśnięciu, lub odwrotnie – zamek może sprawić, że w razie potrzeby zablokuje się przycisk i przepływ zostaje zamknięty. W praktyce to zależy od konkretnej konstrukcji wewnętrznej. Warto pamiętać, że nazwa NO nie zawsze oznacza, że w całej instalacji jest ciśnienie bez naciskania – nierzadko konstruktor odwrotnie wykorzystuje porty, aby finalny efekt był inny.

Warianty z zamkiem lub ryglowaniem cieszą się dużą popularnością w obszarach bezpieczeństwa, ponieważ mechanizm zatrzasku lub zamka uniemożliwia przypadkowe przełączenie przycisku. Jeśli chcemy utrzymać konkretny stan (np. odcięcie przepływu lub przeciwnie – doprowadzanie powietrza) przez dłuższy czas, wystarczy zablokować przycisk w pozycji. Redukuje to ryzyko wypadkowe i przypadkowego wciśnięcia w trakcie pracy urządzenia. Wersje z przyciskiem wystającym zielonym czy czerwonym sygnalizują wizualnie stan zaworu, co ułatwia operatorowi rozróżnienie, czy przepływ jest w danym momencie włączony czy wyłączony.

Z perspektywy budowy:

• Korpus zaworu (zwykle z anodowanego aluminium lub innego stopu) zapewnia trwałość i niewielką masę.

• Przycisk, w zależności od modelu, może być z tworzywa sztucznego (np. poliwęglan, poliamid wzmocniony) lub metalu, najczęściej w kolorach sygnalizacyjnych (zielony, czerwony).

• Wewnątrz znajdują się uszczelki elastomerowe (NBR, FKM) dopasowane do pracy z powietrzem o ciśnieniu do ok. 10 bar. Wersja NO (normalnie otwarty) często wiąże się z określoną konfiguracją kanałów wewnątrz suwaka.

• Bistabilny mechanizm pozwala zachować pozycję po wciśnięciu – nie ma powrotu sprężynowego do stanu pierwotnego.

Zastosowania takich zaworów są szerokie:

• Maszyny i linie produkcyjne, gdzie manualne sterowanie sekcją pneumatyki jest wymagane lub wskazane (np. do testów, do okresowego włączania dopływu powietrza).

• Układy warsztatowe czy mobilne, gdzie nie ma rozbudowanych sterowników elektrycznych, a operator chce szybko i intuicyjnie przełączać przepływ.

• Systemy bezpieczeństwa, w których przycisk z zamkiem pozwala definitywnie wyłączyć zasilanie powietrzem, chroniąc przed niekontrolowanym ruchem siłownika.

• Montaż na panelach operatorskich z czytelną sygnalizacją koloru (zielony – odblokowany/dostępny, czerwony – zaryglowany/wyłączony lub odwrotnie zależnie od ustalonej logiki).

Zalety zaworów PZR 2/2 i 3/2 NO:

1. Brak potrzeby zasilania elektrycznego: Czysto mechaniczne sterowanie przyciskiem.

2. Bistabilność: operator nie musi trzymać przycisku wciśniętego, by utrzymać stan; zawór sam pozostaje w wybranej pozycji.

3. Elastyczne podejście do bezpieczeństwa: modele z zamkiem/ryglem skutecznie zapobiegają przypadkowej ingerencji w stan zaworu.

4. Wersje 2/2 i 3/2: 2/2 działa jak klasyczny zawór on/off, natomiast 3/2 pozwala dodatkowo na kontrolowane odpowietrzenie wyjścia.

5. Gwint G1/8: najbardziej typowy dla małych i średnich przepływów, zwłaszcza w warsztatach i niewielkich siłownikach czy narzędziach.

6. NO – normalnie otwarty: w stanie spoczynku kanał jest otwarty; dopiero przełączenie może go zamknąć. Ta odwrotna logika jest cenna w aplikacjach, gdzie standardem jest podawanie powietrza, a dopiero wciśnięcie przycisku zmienia stan i np. blokuje przepływ.

Zawory PZR 2/2 i 3/2 G1/8, normalnie otwarte (NO), sterowane ręcznie przyciskiem – w tym z zamkiem, ryglowane, zielone lub czerwone – charakteryzują się wszechstronnym zastosowaniem w obszarze pneumatyki przemysłowej i warsztatowej. Ich budowa oparta jest na prostej idei, by operator mógł jednym ruchem dłoni przełączyć stan przepływu powietrza, a jednocześnie zachować tę pozycję bez wymogu ciągłego docisku. Poniżej wskazujemy główne miejsca i sposoby użycia, prezentując, dlaczego manualne zawory z przyciskiem mogą być nieraz idealnym wyborem.

1. Stanowiska warsztatowe i strefy testowe
   W warsztatach samochodowych, zakładach rzemieślniczych czy laboratoriach testowych często wystarczy ręczne włączanie i wyłączanie dopływu powietrza do narzędzia (np. klucza pneumatycznego, pistoletu do przedmuchiwania). Zawory PZR 2/2 NO z przyciskiem wystającym są w takim układzie bardzo praktyczne: w stanie spoczynku kanał jest otwarty, zatem powietrze może stale zasilać wąż, a naciśnięcie przycisku – w zależności od konfiguracji – może odciąć lub zmienić przepływ. Dodatkowo, kompaktowy gwint G1/8 umożliwia łatwe wpięcie w niewielkie przewody warsztatowe.

2. Linie produkcyjne i kontrola bezpieczeństwa
   W sytuacjach, gdzie operator musi mieć możliwość szybkiego przerwania dopływu powietrza do części instalacji (np. siłowników manipulujących ciężkimi elementami), wariant z przyciskiem ryglowanym okazuje się zbawienny. Wystarczy jednokrotne wciśnięcie i zaryglowanie czerwonego przycisku, aby odciąć przepływ powietrza, chroniąc operatora przed ruchami maszyny w trakcie wymiany narzędzi czy inspekcji. Bistabilność sprawia, że zawór sam nie „odskoczy” przy wibracjach.

3. Systemy awaryjnego przewietrzania
   W niektórych systemach (np. do schładzania, suszenia, wentylacji pneumatycznej) wystarczy manualnie włączyć dopływ powietrza do odpowiednich dysz. Wersja 3/2 NO może w stanie spoczynku pozwalać na brak przepływu w danym kanale, a naciśnięcie przycisku – odwrotnie – uruchamiać nawiew. Dodatkowo, gdy operator aktywuje przycisk z zamkiem, przepływ może pozostawać włączony, dopóki nie zwolnimy blokady.

4. Układy mobilne i niskociśnieniowe
   Czasem zastosowanie manualnych zaworów z przyciskiem jest preferowane w mobilnych urządzeniach, gdzie nie ma komfortu zasilania elektrycznego ani miejsca na rozbudowaną pneumatykę. Przykładowo, w maszynach rolniczych lub budowlanych niewielki zawór PZR 2/2 G1/8 w wersji NO bywa wystarczający do sterowania jedną sekcją siłownika – człowiek decyduje, kiedy powietrze ma przepływać. Ograniczenie do gwintu G1/8 sugeruje, że mowa o niewielkim przepływie – typowym dla siłowników małej średnicy lub narzędzi o skromnym zapotrzebowaniu powietrza.

5. Branża spożywcza i farmaceutyczna
   W liniach przetwórczych, w których wymagane jest manualne sterowanie przepływem (np. doprowadzanie powietrza do czyszczenia linii, doraźnego przedmuchiwania, czy do obsługi niewielkich siłowników klap), zawór z zielonym lub czerwonym przyciskiem pozwala łatwo odróżnić stan normalny od stanu wyłączonego. Ręczne sterowanie sprzyja szybkim interwencjom operatora bez sięgania do paneli sterowania elektrycznego.

6. Scenariusze nauki i demonstracji
   W szkolnictwie (np. uczelnie techniczne) i podczas warsztatów z pneumatyki warto używać zaworów manualnych z przyciskiem, ponieważ studenci i kursanci uczą się podstaw rozdzielania powietrza, widząc i dotykając realnego mechanizmu. Bistabilne, normalnie otwarte zawory pozwalają zrozumieć, że w stanie wyjściowym przepływ jest aktywny, a naciśnięcie (i zaryglowanie) może go wyłączyć.

7. Małe aplikacje z rozdzielaniem powietrza
   Zawór 3/2 NO może pełnić rolę minirozdzielacza do jednej sekcji siłownika. Gdy w układzie jest siłownik jednostronnego działania, port R umożliwi odprowadzenie powietrza podczas zmiany stanu. W instalacjach z kilkoma niewielkimi siłownikami – każdy może mieć swój zawór PZR 3/2 i operator z panelu wybiera, który siłownik ma być aktualnie zasilany. Taka koncepcja bywa stosowana w mini-linach montażowych, prototypowniach czy stoiskach pokazowych.

8. Strefy, gdzie ogranicza się elektrykę
   Choć te zawory nie są stricte certyfikowane do stref ATEX, same z siebie nie potrzebują prądu, co redukuje źródła iskrzenia elektrycznego. Bywają więc używane w obszarach, gdzie nie jest wskazane wprowadzanie elementów elektrycznych (np. strefy narażone na pył, lub strefy, w których obsługa preferuje minimalizację aparatury elektronicznej). Oczywiście, warto sprawdzić, czy akurat te modele mają materiały odpowiednie do danej strefy zagrożenia wybuchem – w razie wątpliwości producent może dostarczyć zaświadczenia.

9. Systemy ograniczonego bezpieczeństwa
   W miejscach, gdzie ważne jest, by ktoś manualnie zatwierdził stan maszyny, przycisk z zamkiem (czerwonym lub zielonym) może funkcjonować jako „klucz”. Operator – np. kierownik zmiany – ma uprawnienia do wciśnięcia lub odblokowania przycisku, co pozwala na włączenie powietrza do pewnej sekcji linii. Bez takiego fizycznego działania, przepływ pozostaje odcięty.

10. Zastosowania w prototypach maszyn
    Inżynierowie budujący prototypy maszyn chętnie sięgają po manualne zawory z przyciskiem, bo nie muszą konfigurować sterowania elektrycznego. Mogą szybko dokonać testu ruchu siłownika, wciskając lub odblokowując przycisk, a jednocześnie obserwować efekty mechaniczne. Bistabilność (i ewentualny zamek) dają pewność, że wybrany stan się utrzyma, dopóki autor prototypu go nie zmieni.

11. Stacje testowe w R&D
    Podobnie w laboratoriach R&D, gdzie testuje się różne parametry pneumatyki, obsługa ręczna potrafi przyspieszyć proces weryfikacji. Zawór PZR 2/2 G1/8 NZ w wersji NO może być ustawiony tak, że w normalnym stanie jest doprowadzone powietrze testowe, a wciśnięcie zatrzasku je wyłącza. Ułatwia to sekwencję testów i kalibracji, bo operatora nie ogranicza potrzeba włączania/wyłączania zaworów elektrozaworowych czy programowania sterownika.

12. Systemy docisku i zamykania klap
    W niewielkich urządzeniach pakujących lub formujących, siłowniki mają niewielkie rozmiary, a przepływ rzędu G1/8 wystarcza. Manualny zawór 3/2 NO z przyciskiem pozwoli operatorowi szybko włączyć i wyłączyć docisk. Wersja z ryglowaniem do pewnego stopnia zastępuje mechanizm blokady ciśnienia – dopóki operator nie zwolni zatrzasku, ciśnienie w siłowniku utrzymuje się (oczywiście do granic nieszczelności samego siłownika).

13. Ręczne stacje w magazynach i centrach logistyki
    Jeśli w magazynie występują odcinki z siłownikami do bram, klap czy przesuwu rolek, nierzadko jest potrzeba prostej obsługi manualnej. Zawór PZR 3/2 z przyciskiem (np. zielonym) może pełnić rolę klawisza start/stop dla dopływu powietrza do siłownika. Normalnie otwarty oznacza, że w spoczynku brama jest zasilana (np. opuszczona), a wciśnięcie zatrzasku w razie awarii może odciąć dopływ.

14. Automatyka prostych robotów
    Bywają niewielkie roboty czy manipulatory, projektowane całkowicie w logice pneumatycznej, bez sterownika PLC. W takiej logice kluczowe są zawory 3/2 do odcinania i przełączania obiegu sprężonego powietrza. Przycisk z zamkiem staje się wówczas „wejściem manualnym” – np. operator aktywuje określoną sekwencję ruchu poprzez wciśnięcie i zablokowanie przycisku.

15. Szybka wymiana narzędzi
    W maszynach, gdzie operator co pewien czas zmienia uchwyt czy narzędzie zasilane pneumatycznie, zawór 2/2 G1/8 NO z blokadą bywa najlepszy do natychmiastowego odcięcia i jednoczesnego uwolnienia węża – można wtedy bezpiecznie odłączyć narzędzie od węża bez ryzyka wystrzału powietrza. Bistabilność pozwala, by zawór pozostał w stanie „zamkniętym” (w sensie zablokowania przepływu) dopóki narzędzie nie zostanie wpięte na nowo.

16. Systemy mycia i przedmuchiwania
    W niektórych aplikacjach z manualnym czyszczeniem operator naciska przycisk, by uruchomić strumień powietrza do dyszy przedmuchującej. Jeżeli to normalnie otwarty w sensie, że w spoczynku strumień jest włączony – wówczas wciśnięcie z blokadą może go wyłączyć. Ewentualnie odwrotnie, zależnie od wewnętrznej logiki suwaka. Dobór zależy od tego, jak inżynierowie zaprojektowali się, by domyślny stan sprzyjał pracy czy raczej bezpiecznemu wyłączeniu.

17. Stacje pakowania i labeling
    W systemach pakujących, czasem manualna kontrola jest przydatna do korekt czy testów. Zawór 3/2, przycisk czerwony z zamkiem, może natychmiast zatrzymać doprowadzenie powietrza do siłownika naklejającego etykiety. Bistabilność chroni przed niechcianym włączeniem automatu – dopóki operator nie odblokuje przycisku, maszyna jest unieruchomiona pneumatycznie.

18. Układy na etapie prototypowania
    Ostatnie, ale dość częste, to projektanci mechaniki i automatyki w firmach R&D, którzy wybierają te zawory do tworzenia prototypowych systemów, bo są proste, wygodne, zapewniają manualną decyzyjność i pozwalają sprawdzić scenariusze ruchowe bez instalowania elektrozaworów i okablowania. G1/8 No tu jest najpopularniejszym standardem, bo to wystarczający przekrój do siłowników rzędu 20–40 mm średnicy lub do węży narzędziowych.

Kluczowe korzyści z manualnego sterowania przyciskiem w tych wszystkich przykładach to:

• Łatwość przełączania przez operatora,

• Jasna sygnalizacja stanu (np. kolor przycisku),

• Bistabilność (brak konieczności trzymania przycisku),

• Opcje z blokadą (zamek, rygiel) wzmacniające bezpieczeństwo lub utrzymanie długotrwałego stanu.

Zawory pneumatyczne rozdzielające ręczne typu PZR 2/2 i 3/2 G1/8 NO z przyciskiem (wystającym, ryglowanym lub z zamkiem) wyróżniają się precyzyjną konstrukcją, niewielkimi rozmiarami i wygodą manualnego sterowania. Każdy model w tej rodzinie ma określone parametry techniczne, które decydują o jego wydajności, bezpieczeństwie i trwałości. Poniższe informacje pozwalają lepiej zrozumieć, jak te zawory działają w praktyce i w jakich warunkach zachowują się optymalnie.

1. Konfiguracja 2/2 i 3/2 w wersji NO (normalnie otwartej)

Każdy zawór w omawianej serii występuje w odmianie 2/2 lub 3/2:

• 2/2 oznacza dwa porty i dwie pozycje. W wariancie normalnie otwartym (NO) port wejściowy (P) w stanie spoczynku (bez wciśnięcia przycisku) pozostaje połączony z wyjściem (A). Naciśnięcie przycisku może przerwać ten przepływ.

• 3/2 to trzy porty (P, A, R) i dwie pozycje suwaka. W stanie spoczynku, w wersji NO, P jest połączony z A, a R odcięty. Po przełączeniu przyciskiem – P ulega odcięciu, a port A łączy się z R (odpowietrza się).

W obu sytuacjach mamy wariant, w którym przepływ w stanie wyjściowym jest domyślnie włączony (otwarty). Takie podejście ułatwia utrzymanie zasilania powietrzem bez potrzeby ingerencji. Dopiero wciśnięcie przycisku zmienia stan i np. blokuje (dla 2/2) lub przekierowuje (dla 3/2) powietrze.

2. Bistabilność i brak automatycznego powrotu

Istotną cechą zaworów PZR z przyciskiem jest ich bistabilność. Po naciśnięciu i przełączeniu zawór zachowuje nową pozycję nawet po zwolnieniu przycisku, co różni go od zaworów monostabilnych, w których pojawia się sprężyna powrotna. Tutaj operator decyduje, kiedy zawór wróci do stanu pierwotnego, najczęściej poprzez ponowne wciśnięcie lub zwolnienie mechanizmu (zależnie od konstrukcji zamka czy przycisku ryglowanego). Taka konstrukcja bywa przydatna w procesach przemysłowych, gdzie chcemy samodzielnie ustalić moment przywrócenia stanu spoczynku.

3. Porty i wymiary przyłączy

Wszystkie wymienione zawory dysponują gwintem G1/8. To wskazuje na:

• Niewielki przepływ – gwint G1/8 w pneumatyce zwykle obsługuje przepływ rzędu kilkuset litrów na minutę (w zależności od konstrukcji wewnętrznej i ciśnienia).

• Kompaktowy rozmiar – wymiary korpusu i przycisku są niewielkie, co ułatwia montaż w ograniczonej przestrzeni.

• Łatwą integrację – G1/8 to standard w warsztatach, prototypowniach i systemach z małymi siłownikami.

Producent deklaruje, że port P to zasilanie powietrzem, A to wyjście do układu (lub siłownika), a w modelach 3/2 mamy dodatkowy port R (wydech). W 2/2 występują tylko dwa porty: P i A.

4. Maksymalne ciśnienia i zakres pracy

Zwykle zawory z serii PZR 2/2 i 3/2 G1/8 radzą sobie z ciśnieniem do około 8–10 bar. Dokładna wartość zależy od modelu i uszczelnień. Ciśnienie minimalne często nie jest rygorystycznie określone, bo operator sam przełącza przycisk (nie ma sterowania pilotowego). Niemniej, aby zapewnić szczelne domknięcia lub otwarcia, zaleca się co najmniej 1–2 bar. W praktyce najczęściej spotyka się instalacje 6–8 bar, co jest w pełni zgodne z możliwościami tych zaworów.

Temperatura pracy standardowo zawiera się w przedziale ok. -5°C do +50°C. Jeżeli projekt wymaga wyższych wartości, można sprawdzić wersje z uszczelnieniami FKM (Viton), zdolnymi do pracy w wyższej temperaturze, np. +80°C. Jednocześnie w warunkach poniżej zera zawsze warto stosować suche powietrze, by uniknąć zamarzania skroplin w środku.

5. Mechanizm przycisku (wystający, z zamkiem, ryglowany)

W modelach z przyciskiem wystającym zielonym mechanizm zwykle działa tak, że w stanie spoczynku jest w jednej pozycji, a wciśnięcie go – np. do oporu – powoduje przełączenie suwaka. Zwykle występuje mechanizm zapadkowy, który pozwala na bistabilne utrzymanie położenia.

Przycisk z zamkiem oznacza, że po jego wciśnięciu można przekręcić lub przesunąć dodatkową blokadę (tzw. zamek), która uniemożliwia powrót do stanu poprzedniego. Rozwiązanie to zwiększa bezpieczeństwo, bo nie ma obawy, że przycisk zostanie niechcący odblokowany. Aby go odblokować, operator musi świadomie zwolnić zamek.

Przycisk ryglowany czerwony często kojarzy się z elementem bezpieczeństwa – czerwony kolor sygnalizuje stan awaryjny lub konieczność zatrzymania. Gdy chcemy wstrzymać przepływ (w kontekście NO, to może oznaczać zamknięcie kanału P->A), wciskamy i ryglujemy czerwony przycisk. Zawór pozostaje w tym stanie, dopóki nie odryglujemy go ręcznie.

6. Przepływ – parametry i charakterystyki

Z uwagi na gwint G1/8, przepływ nominalny (np. wartości Cv, Kv) jest odpowiedni dla małych i średnich siłowników czy narzędzi. W typowych warunkach (6 bar, Δp=1 bar) zawory mogą osiągać przepływ na poziomie kilkuset l/min. Jest to wystarczające, by zasilić niewielkie narzędzia pneumatyczne, zawory pilotażowe lub małe siłowniki montażowe. Przed wyborem warto sprawdzić w katalogu, czy wydajność przepływu wystarczy do oczekiwanej prędkości ruchu siłownika.

7. Normalnie otwarte (NO) – co to znaczy w praktyce?

„Normalnie otwarte” odnosi się do stanu początkowego zaworu (tzw. stanu spoczynku). Dla przykładu:

• W przypadku 2/2 NO: jeśli przycisk nie jest wciśnięty, kanał P->A jest drożny. Wciśnięcie i przytrzymanie (bądź zaryglowanie) może ten kanał odciąć.

• W 3/2 NO: w stanie spoczynkowym port P połączony jest z portem A, a port R zamknięty. Po aktywacji przycisku następuje zmiana – A łączy się z R, a P zostaje odcięty.

Zatem instalacja z tym zaworem może stale otrzymywać powietrze, chyba że operator nacisnął przycisk i przełączył zawór. Ta logika bywa przydatna, gdy normalnym trybem pracy jest „zasilanie”, a jedynie czasem chcemy odciąć strumień – np. w celu bezpieczeństwa lub konserwacji.

8. Uszczelnienia i materiały wewnętrzne

Korpusy tych zaworów (często z anodowanego aluminium lub mosiądzu) współpracują z oringami i elementami z tworzyw sztucznych wewnątrz suwaka. Całość musi być odporna na mechaniczne ścieranie przy częstych wciskaniach przycisku i przepływie sprężonego powietrza. W standardzie stosuje się elastomery NBR, a w wersjach bardziej wytrzymałych (np. na wyższe temperatury) – FKM. Daje to pewność szczelności do ok. 8–10 bar i ochronę przed przedwczesnym zużyciem nawet przy intensywnej eksploatacji w warunkach przemysłowych.

9. Bistabilność i brak sprężyny powrotnej

Wiele z tych modeli PZR 2/2 i 3/2 NO działa w układzie bistabilnym, co oznacza:

• Po wciśnięciu (lub przekręceniu zamka) zawór przełącza się z jednej pozycji w drugą,

• Nie ma sprężyny odpychającej przycisk do pozycji wyjściowej,

• Stan się utrzymuje aż do kolejnego świadomego działania operatora (zwolnienia przycisku, odryglowania zamka).

Niektóre modele opisują to jako „bez sprężyn”, co podkreśla, że zawór nie wraca samoczynnie po puszczeniu przycisku. Konsekwencją jest konieczność aktywnego „cofnięcia” przez operatora, jeśli chcemy przywrócić poprzedni przepływ.

10. Zakres temperatur i odporność na warunki otoczenia

Producent zwykle podaje, że te zawory pracują w standardowym przedziale temperatur: od -5°C do +50/60°C, co wystarcza dla większości typowych hal produkcyjnych, warsztatów i laboratoriów. W aplikacjach chłodniarskich lub niskotemperaturowych (poniżej -10°C) można rozważyć specjalną wersję z niskotemperaturowym smarem i uszczelkami. W gorących warunkach (powyżej +60°C) warto zbadać, czy elastomery w zaworze nie ulegną szybkiemu starzeniu.

11. Ergonomiczny przycisk – kolory i formy

• Wystający zielony: Sugestia, że to standardowa „pozycja zasilania” i przycisk jest łatwo zauważalny. Wciśnięcie może zmieniać stan przepływu, a barwa zielona często kojarzy się ze stanem uruchomienia lub gotowości.

• Ryglowany czerwony: Czerwień bywa stosowana w kontekście zatrzymania, bezpieczeństwa lub alarmu. Rygiel zapewnia blokadę wciśniętej pozycji, co oznacza trwałe wyłączenie (lub przeciwnie – włączenie, zależnie od konstrukcji).

• Przycisk z zamkiem: Umożliwia operatorowi przekręcić kluczyk czy inną blokadę mechaniczną, co zapobiega powrotowi do stanu spoczynku. Taka funkcja jest cenna, gdy trzeba na stałe odciąć powietrze w czasie serwisowania maszyny.

12. Montaż w panelu operatorskim

Z uwagi na niewielkie rozmiary i wygodny sposób obsługi (naciśnięcie przycisku), zawory PZR można często wkomponować w panel operatorski. Wystarczy otwór w płycie na korpus, a porty P, A (ew. R) wystają na tył panelu, do których podłącza się przewody G1/8. Montaż panelowy sprzyja estetyce i ergonomii – operator ma dostęp do przycisku na zewnątrz, zaś instalacja pneumatyczna pozostaje ukryta za panelem.

13. Różnice między modelem 2/2 i 3/2 w praktyce

• 2/2: służy do włączania/wyłączania przepływu, nie umożliwia dedykowanego odpowietrzenia portu wyjściowego innym kanałem. Po przełączeniu przepływ jest zablokowany bądź drożny.

• 3/2: daje dodatkową funkcję – w jednej pozycji zasila port A, w drugiej odpowietrza A przez port R. Znajduje to zastosowanie w sterowaniu małym siłownikiem jednostronnego działania, gdzie w stanie aktywnym (NO) port P->A jest otwarty, a R zamknięty, a po naciśnięciu przycisku operator odcina P i jednocześnie łączy A z R (oczyszcza ciśnienie w siłowniku).

14. Ciśnienie minimalne do przełączenia

Ponieważ przełączenie jest manualne (nie wymaga pilotowego ciśnienia), nie ma ścisłych wymogów co do minimalnego ciśnienia, by suwak się przemieścił. Operacja zależy głównie od siły ręcznej. Jednak dla pewnej szczelności i stabilności stany niskociśnieniowe (poniżej 1 bar) mogą skutkować drobnymi przeciekami. Mimo to w większości normalnych instalacji (2–8 bar) problem nie występuje.

15. Siła potrzebna do wciśnięcia przycisku

Różni się zależnie od budowy zaworu, mechanizmu zapadkowego i aktualnego ciśnienia. Zwykle producent stara się ograniczać wymaganą siłę do wartości przyjaznej operatorom (np. kilka–kilkanaście niutonów). Przycisk wystający bywa łatwiejszy w obsłudze palcem, natomiast wariant z zamkiem lub ryglowaniem może wymagać dodatkowego ruchu skrętnego bądź przesunięcia zapadki.

16. Czy można stosować w strefach zagrożenia wybuchem?

Manualne zawory nie zużywają prądu, więc nie stanowią źródła iskrzenia elektrycznego. Jednak w strefach ATEX liczą się też inne aspekty, np. tarcie metal o metal, możliwe ładunki elektrostatyczne. Nie zawsze te zawory mają certyfikat ATEX. Jeśli aplikacja wymaga formalnego dopuszczenia, trzeba zapytać o konkretne wykonanie antyiskrowe lub potwierdzić u producenta.

17. Pozycja montażu – pionowa czy pozioma

Przycisk wystający może działać zarówno w orientacji pionowej, jak i poziomej. Ważne, by operator miał swobodę ruchu. Jedynie w nielicznych wariantach z zamkiem mechanizm może być zaprojektowany tak, że blokuje się lepiej w pozycji pionowej. W większości przypadków instalator może dowolnie ustawić zawór, byle przewody i dostęp do przycisku były wygodne.

18. Orientacja NO w instalacji – co z logiką odwrotną?

Uwaga: „normalnie otwarte” odnosi się do wewnętrznej logiki przepływu. Konstruktorzy czasem używają portu P i A odwrotnie, licząc, że w stanie spoczynku (bez wciśnięcia) przepływ będzie fizycznie zablokowany. Może to wymagać testów, bo suwak i kanały są zoptymalizowane do określonego kierunku przepływu. Zwykle radzimy stosować się do zaleceń producenta: P to zasilanie, A to wyjście, a R (w 3/2) to wydech.

Jakość i trwałość zaworów 3/2 (bądź 2/2) sterowanych ręcznie przyciskiem NO (normalnie otwarte) zależą w dużej mierze od zastosowanych materiałów. Firma CPP PREMA, produkując serię PZR 2/2 i 3/2 G1/8 z przyciskami (wystającym, z zamkiem, ryglowanym), stawia na dopracowane tworzywa i metale, które zapewniają stabilność działania w szerokim zakresie ciśnień i temperatur. W tej sekcji analizujemy szczegółowo, z czego tworzone są korpusy, przyciski, uszczelnienia i pozostałe części, oraz dlaczego te wybory mają kluczowy wpływ na niezawodność i ergonomię pracy.

1. Korpus zaworu: anodowane aluminium lub mosiądz

W przypadku większości zaworów PZR w rozmiarze G1/8, producenci wybierają:

• Aluminium anodowane: zapewnia wysoką odporność na korozję przy niewielkiej masie. Anodowanie tworzy twardą warstwę tlenkową, chroniącą metal przed zarysowaniami i utlenianiem.

• Mosiądz: w niektórych wykonaniach. Mosiądz (pokryty niklem lub bez powłoki) jest odporny na wodę i wiele substancji chemicznych, a przy tym łatwo obrabialny.

Niekiedy korpus może być łączony (np. gniazda portów z aluminium, a sekcja przycisku z mosiądzu) – zależy to od wersji. Najważniejsze, że korpus musi wytrzymać do 8–10 bar i zapewniać kształt kanałów pozwalających na sprawne przełączanie.

2. Suwak i kanały wewnętrzne: stal nierdzewna lub tworzywa inżynieryjne

Wewnątrz zaworu 2/2 czy 3/2 NO znajduje się suwak (lub element przełączający), który przy wciśnięciu przycisku przesuwa się i zmienia drogę przepływu powietrza. Aby zminimalizować tarcie i zwiększyć odporność na zużycie:

• Stal nierdzewna (AISI 304, 316): gwarantuje dużą trwałość przy setkach tysięcy cykli, zapewnia też odporność na korozję.

• Tworzywa sztuczne (np. POM): używane czasem do zmniejszenia masy i zapewnienia płynnej pracy przy niższym tarciu.

Staranna obróbka CNC i szlifowanie gniazd zapobiegają przeciekom i zacięciom suwaka, co jest kluczowe w układach bistabilnych. Każda nieszczelność mogłaby zaburzać pracę (np. ograniczając odcinanie powietrza).

3. Przyciski: tworzywa ABS, poliamid lub metal z powłoką

Różnorodność modeli PZR w zakresie przycisków wiąże się z materiałami:

• Tworzywo sztuczne (ABS, poliamid): często barwione (zielone, czerwone), formowane w taki sposób, by zapewnić wygodny uchwyt i odpowiednią wytrzymałość przy naciskaniu. Tworzywa te są lekkie, odporne na uderzenia i tanie w produkcji.

• Metal (stal czy mosiądz) z barwną powłoką: w niektórych seriach. Daje wrażenie większej solidności, ale bywa cięższe.

Wersje z ryglowaniem czy zamkiem mają dodatkowe elementy mechanizmu (sprężynki, zapadki) – te części najczęściej wytwarzane są z wytrzymałego tworzywa lub stali hartowanej, aby zamek nie zużywał się od ciągłego włączania/wyłączania.

4. Uszczelnienia elastomerowe (NBR, FKM)

Zawory 3/2 i 2/2 NO muszą szczelnie rozdzielać kanały (P, A, R). Bez efektywnej separacji w stanie przełączonym mogłoby dochodzić do przecieków powietrza. Standardowo stosuje się:

• NBR (nitryl): powszechny w pneumatyce, dobry w temperaturach do +50/70°C, odporny na oleje w sprężonym powietrzu.

• FKM (Viton): przydatny w wyższych temperaturach (do +180°C) lub w obecności bardziej agresywnych substancji chemicznych.

Uszczelki w suwaku lub w gniazdach portów (zwłaszcza w modelach 3/2) są tak ułożone, by w pozycji spoczynkowej otwierać kanał P->A, a w pozycji wciśniętej – przełączać przepływ zgodnie z logiką NO.

5. Sprężyny i zapadki w mechanizmie przycisku

Bistabilność i ryglowanie wymagają odpowiednich mechanizmów:

• Małe sprężyny stalowe: pozwalają odskoczyć elementom suwaka czy przycisku w razie braku nacisku, ale jeśli zawór jest NO, w stanie spoczynku to przepływ jest otwarty, a nie zamknięty.

• Zapadki, zatrzaski: w modelach z zamkiem lub przyciskiem ryglowanym. Zazwyczaj wykonane z tworzywa o dużej odporności na zużycie (np. poliamid z włóknem szklanym) lub ze stali hartowanej.

Mechanizm zatrzaskowy pozwala operatorowi wcisnąć przycisk i przekręcić / przesunąć go, aby pozostał w wybranej pozycji. Wiąże się to ściśle z materiałami o wysokiej tolerancji wymiarowej i dobrej wytrzymałości mechanicznej.

6. Kolory przycisków: zielony i czerwony

• Zielony wystający: symbolizuje stan normalny (np. przepływ włączony). Ten kolor często kojarzy się z pracą ciągłą lub gotowością. W stanie wciśniętym (lub przełączonym) zawór może odcinać powietrze – zależnie od logiki wewnętrznej.

• Czerwony ryglowany: akcent bezpieczeństwa. Oznacza, że wciśnięcie czerwonego przycisku i jego zaryglowanie z reguły wyłącza zasilanie (przerywa przepływ). Wersja NO z czerwonym przyciskiem bywa używana w aplikacjach, gdzie normalnie kanał jest otwarty, a naciśnięcie i zablokowanie czerwonego guzikowo symbolizuje „stop”.

Tworzywa użyte do barwienia przycisków powinny być trwałe i odporne na promieniowanie UV (jeśli zawory pracują w miejscach nasłonecznionych) czy substancje chemiczne w powietrzu.

7. Mechanizmy zamka (lock) i ryglowania

• Zamek (lock): To często niewielki pokręt lub kluczyk do przekręcenia, który unieruchamia przycisk w danej pozycji. Materiał: stal nierdzewna w połączeniu z wytrzymałym tworzywem, np. poliacetal, aby mechanizm chodził płynnie i nie zacinał się.

• Ryglowanie: Zwykle prosta zapadka, która „klika” w rowek przycisku. Po zwolnieniu siły nacisku przycisk zostaje w położeniu wciśniętym, a operator, by odryglować, musi ponownie nacisnąć w określony sposób lub przesunąć zapadkę.

Takie rozwiązania wydłużają żywotność zaworu, bo ograniczają drgania i samoczynne przestawianie – a także chronią przed nieautoryzowanym lub przypadkowym przełączeniem.

8. Tolerancje obróbki i precyzja kanałów

Wewnątrz zaworu 2/2 / 3/2 NO występują niewielkie komory, w których suwak lub tłoczek przemieszcza się przy każdorazowym naciśnięciu przycisku. By uzyskać szczelność do 8–10 bar, producenci stosują obróbkę CNC z tolerancjami rzędu setnych części milimetra. Gładkość powierzchni suwaka i kanałów minimalizuje tarcie i redukuje ryzyko zacięć. Wysoka jakość obróbki to znak rozpoznawczy marki CPP PREMA, co przekłada się na długie użytkowanie bez przedmuchów i awarii.

9. Praca w atmosferach korozyjnych, zapylonych

Dzięki anodowanemu aluminium lub mosiądzowi (i ewentualnym powłokom niklowym), korpus w standardowych warunkach przemysłowych jest bezpieczny przed korozją. Jednak w silnie korozyjnych atmosferach (mgła solna, kwasy) warto rozważyć specjalne wykonania. Wersje ryglowane lub z zamkiem muszą mieć mechanizmy odporne na wnikanie pyłów, bo drobny pył w rowku zamka może utrudniać ruch zapadki. Dlatego w brudnych miejscach zaleca się okresowe przedmuchiwanie sprężonym powietrzem i konserwację.

10. Smarowanie wewnętrzne i mgła olejowa

Zawory PZR (2/2 i 3/2) zwykle fabrycznie nasmarowane są cienką warstwą smaru neutralnego dla elastomerów. Gdy instalacja pneumatyczna zawiera naolejacze, zawór zyskuje dodatkowe smarowanie w trakcie pracy, co jeszcze bardziej obniża tarcie i zwiększa żywotność oringów. W systemach bezolejowych (clean air) te zawory też się sprawdzają, bo ich konstrukcja nie wymaga intensywnego smarowania pilotowego (jak np. zawory wielogabarytowe), ale trzeba pamiętać o prawidłowej filtracji.

11. Śruby i elementy mocujące

Przy montażu zaworu w panelu czy na maszynie używa się najczęściej małych śrub M4, M5 (stal nierdzewna lub ocynkowana). Jeśli przewiduje się duże drgania, warto stosować podkładki sprężyste lub środki zapobiegające odkręcaniu (np. klej do gwintów). Wersje z wystającym przyciskiem zielonym montuje się często w panelach operatorskich, gdzie z przodu widoczna jest jedynie główka przycisku, a z tyłu – porty do podpięcia G1/8.

12. Elementy sygnalizacyjne i napisy

Producenci czasem nanoszą napisy (np. „OFF”, „LOCK”) albo symbole graficzne, informujące o funkcji przycisku. Bywa, że w modelach ryglowanych czerwonych pojawia się piktogram kłódki. Materiały muszą tu być odporne na ścieranie, stąd stosowanie wypukłych napisów, laserowego grawerowania lub trwałego sitodruku.

13. Możliwość recyklingu i ekologia

Aluminium i mosiądz należą do materiałów, które dość łatwo poddają się recyklingowi. Tworzywa sztuczne, jeśli są prawidłowo segregowane, też mogą być przetworzone. Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, zawory te nie generują dużego śladu węglowego, a przy odpowiedniej konserwacji służą przez wiele lat, co ogranicza marnotrawstwo surowców.

14. Przeznaczenie do pracy ciągłej

Mimo że zawory manualne kojarzą się z okazjonalnym przełączaniem, konstrukcja suwaka i materiały pozwalają też na utrzymanie stanu przez długi czas. Skoro to modele NO, może się zdarzyć, że operator przez większość dnia pozostawia przycisk w pozycji spoczynku (otwartej). Ważne więc, aby korpus się nie deformował pod ciśnieniem i uszczelki nie ulegały nadmiernemu odkształceniu. Dobór aluminium i elastomerów sprawia, że nie ma problemu z wielogodzinnym działaniem w jednej pozycji.

15. Rezystancja na ścieranie i drgania

G1/8 ma niewielką masę przepływu i nierzadko obsługuje ciśnienia 6–8 bar, co nie wywołuje ogromnych sił. Jednak w środowiskach z wibracjami (np. urządzenia montowane na maszynach intensywnie pracujących) warto dbać o mocne dokręcenie i ewentualnie użyć gumowych podkładek amortyzujących. Korpus powinien zachować stabilność, a wewnętrzne elementy (jeśli są z twardszych tworzyw lub stali) nie powinny się wycierać od wibracji.

16. Dopuszczenia i normy branżowe

W standardzie zawory 3/2 i 2/2 PZR G1/8 od CPP PREMA spełniają podstawowe normy bezpieczeństwa i jakości, zwykle z oznakowaniem CE (zgodność z dyrektywą maszynową). Jeśli projekt wymaga specjalistycznych atestów (np. spożywczych, medycznych), konieczne może być potwierdzenie, że materiały przycisku i korpusu są obojętne dla danego otoczenia. W razie stref ATEX (zagrożenia wybuchem) trzeba upewnić się, czy elementy metalowe wytwarzające tarcie nie stanowią ryzyka iskrzenia mechanicznego.

17. Elementy z tworzyw sztucznych w mechanizmie zamka

Zatrzaski i zamki często powstają z polimerów o wysokiej wytrzymałości, np. poliwęglan, poliamid. Te surowce mają niski współczynnik tarcia i wysoką odporność na ścieranie. Jednocześnie pozwalają wykonywać precyzyjne kształty zapadek i rowków. Dzięki temu blokowanie i odblokowanie przycisku jest płynne, a siła wymagana do zwolnienia zamka pozostaje ściśle kontrolowana.

18. Kluczowe aspekty doboru materiałów

• Odporność na długotrwałe ciśnienie: korpus i uszczelnienia muszą wytrzymać do 10 bar bez odkształceń i bez wycieków.

• Łatwość obsługi: przycisk powinien mieć gładką, antypoślizgową powierzchnię, o krawędziach niekaleczących dłoni.

• Oznakowanie barwne: czerń, czerwień, zieleń to najczęstsze barwy przycisków. Muszą być trwałe, niewycierające się w warunkach przemysłowych.

• Prostota konstrukcji: brak zbędnych elementów minimalizuje liczbę miejsc potencjalnej awarii.

Montaż i uruchomienie zaworów PZR 2/2 i 3/2 G1/8 NO z przyciskiem – w wariantach wystających zielonych, z zamkiem czy ryglowanych czerwonych – wymaga zachowania staranności na każdym etapie. Dzięki temu unikniemy nieszczelności, błędów w przepływie i zapewnimy operatorom wygodną obsługę. Poniżej przedstawiamy krok po kroku, jak należy podejść do instalacji tych zaworów w układach pneumatyki:

1. Planowanie i przygotowanie

1. Analiza schematu: Upewnij się, jaką rolę pełnić ma zawór 2/2 bądź 3/2. Zrozum, że w wersji NO (normalnie otwartej) w stanie spoczynku kanał P->A jest drożny (lub cyrkulujący), a wciśnięcie przycisku go zamknie lub odetnie. Zwróć uwagę, czy potrzebny jest port R (dla 3/2).

2. Odcięcie ciśnienia: W trakcie montażu instalacja powinna być pozbawiona ciśnienia. Sprawdź, czy manometr wskazuje 0 bar.

3. Dopasowanie miejsca: Wybierz punkt, w którym operator ma łatwy dostęp do przycisku, a jednocześnie kształt korpusu zaworu nie koliduje z innymi elementami.

2. Montaż mechaniczny

1. Gwint G1/8: Wymaga złączek i węży dopasowanych do standardu BSPP. Oczyść gwinty z kurzu lub opiłków.

2. Taśma PTFE / uszczelniacz: Przy wkręcaniu złączek w korpus zaworu nałóż kilka warstw taśmy PTFE. Uważaj, by nie wprowadzić fragmentów taśmy do wnętrza kanału.

3. Dokręcanie: Używaj klucza odpowiedniego rozmiaru. Zbyt mocne dokręcenie może uszkodzić korpus (aluminium), zbyt słabe da nieszczelność. Zalecany moment dokręcania bywa w granicach 5–10 Nm (trzeba zweryfikować w dokumentacji producenta).

4. Pozycja montażu: Zawór z przyciskiem można montować pionowo lub poziomo. Upewnij się tylko, że przycisk wystaje na zewnątrz tam, gdzie operator go dosięgnie. Unikaj montażu w miejscach narażonych na ciągłe uderzenia.

3. Podłączenie portów (2/2 vs. 3/2)

• 2/2 NO: Mamy dwa porty, P i A. W stanie wyjściowym (przycisk niewciśnięty) powietrze przepływa. Po wciśnięciu – przepływ jest blokowany. Montuj port P do źródła (kompresor/stacja uzdatniania), a port A do odbiornika (węża narzędzia czy siłownika).

• 3/2 NO: Tu występuje trzeci port R (wydech). W stanie niewciśniętym P->A jest otwarty, R zamknięty. Przyciśnięcie zmienia kanał, A->R staje się otwarty, P zamyka się. Podłącz P do zasilania, A do siłownika, R do atmosfery (lub tłumika).

W modelach z zamkiem/ryglem pamiętaj, że wciśnięcie i zaryglowanie klawisza spowoduje odcięcie lub przekierowanie przepływu na stałe.

4. Pierwsze uruchomienie

1. Powolne podanie ciśnienia: Po zamontowaniu węży i złączek, powoli otwórz główny zawór powietrza, obserwuj, czy nie słyszysz syczenia nieszczelności.

2. Test spoczynku: Sprawdź, czy w stanie niewciśniętym (NO) faktycznie występuje przepływ P->A (2/2) lub P->A, R zamknięte (3/2). Upewnij się, że ciśnienie dociera do odbiornika, np. manometru czy narzędzia.

3. Wciśnięcie przycisku: Naciśnij i zobacz, czy zmienia się stan – w 2/2 przepływ powietrza powinien zostać przerwany, a w 3/2 port A zacząć odpowietrzać przez R. Jeżeli zawór ma zatrzask, spróbuj zaryglować przycisk i upewnij się, że stabilnie trzyma pozycję.

5. Sprawdzenie uszczelnień i blokady

1. Nieszczelności: Gdybyś słyszał przedmuch na styku złączki i korpusu, zakręć ponownie dopływ powietrza. Sprawdź, czy taśma PTFE została dobrze nawinięta. Być może trzeba powtórzyć uszczelnienie.

2. Poprawne działanie zamka: Modele z kluczem/rygielkiem sprawdź, czy obrót czy przesunięcie zamka faktycznie blokuje przycisk wciśnięty (lub odwrotnie). Mechanizm powinien działać płynnie.

3. Praca suwaka: Jeśli czujesz zbyt duży opór lub szorstkie działanie, może w kanałach jest zanieczyszczenie. Warto przedmuchać zawór powietrzem pod niskim ciśnieniem bezpośrednio przed montażem, by usunąć ewentualne pyłki.

6. Ergonomia i bezpieczeństwo operatora

• Widoczność przycisku: Czerwony lub zielony przycisk powinien być łatwo rozróżnialny. Nie montuj go w miejscu, gdzie zasłaniają go przewody czy inne elementy.

• Kontrola przycisku: W modelach z ryglem operator musi wiedzieć, jak odryglować, bo w razie awarii zablokowanie przycisku może spowodować brak dopływu powietrza do ważnego komponentu.

• Etykietowanie: Niekiedy warto dodać etykietę informującą: „Naciśnij przycisk, aby odciąć powietrze” czy „Stop powietrza”. Zapobiega to nieporozumieniom wśród nowej obsady.

7. Regulacja przepływu (opcjonalna)

Zawory te nie mają wewnętrznych dławików. Jeśli prędkość napełniania siłownika jest istotna, stosuj zawory dławiąco-zwrotne w przewodach. Montuje się je w port A lub wężyku. W 3/2 można też tłumić wydech (port R) za pomocą tłumika spiekanego, by uniknąć głośnego syczenia powietrza podczas odpowietrzania.

8. Konserwacja w trakcie eksploatacji

1. Okresowe kontrole: Raz na pół roku (lub częściej przy intensywnym użytkowaniu) warto sprawdzić, czy przycisk klika lekko, a suwak nie powoduje nieszczelności.

2. Czyszczenie: Kurz i brud w okolicach przycisku usuń sprężonym powietrzem lub szmatką. Zwracaj uwagę na rowek zamka, by nie gromadziły się tam zanieczyszczenia.

3. Sprawność filtrów: Najczęstsza przyczyna usterek to zanieczyszczone powietrze. Upewnij się, że stacja uzdatniania (filtr/odwadniacz) działa i usuwa wodę czy opiłki.

9. Ewentualne usterki i naprawy

• Przycisk nie blokuje się: Mechanizm zamka lub ryglowania może być zabrudzony lub uszkodzony. Można spróbować oczyścić i nasmarować zgodnie z zaleceniami producenta. Jeśli to nie pomoże, bywa konieczny serwis lub wymiana zaworu.

• Nieszczelność między portami: Być może oringi suwaka zużyły się lub pękły. W takim wypadku skonsultuj się z producentem w sprawie zestawu naprawczego. W modelach niewielkich często jednak bardziej opłacalne jest wymienienie całego zaworu.

• Przycisk zablokowany wciśnięty: Może to być efekt mechanicznego uszkodzenia (wygięcie) bądź wniknięcie ciał obcych. Jeśli uszkodzenie jest poważne, najprościej zastąpić zawór nowym egzemplarzem.

10. Finalne sprawdzenie i dokumentacja

Po przeprowadzeniu montażu i wstępnych testów:

• Sprawdź: Czy w pozycji spoczynku faktycznie panuje stan NO (czyli przepływ jest otwarty)? Czy wciśnięcie zamyka przepływ (2/2) albo zmienia port A na wydech (3/2)?

• Oznacz: Można umieścić naklejkę lub opis w pobliżu przycisku, np. „Zawór powietrza – wciśnij i zarygluj, aby odciąć dopływ”.

• Zaktualizuj schemat: W dokumentacji pneumatycznej linii dobrze jest zaznaczyć, że wstawiono manualny zawór PZR 2/2 bądź 3/2 G1/8 NO, z kolorem przycisku i mechanizmem zamka.

11. Drobne różnice w modelach z przyciskami zielonymi i czerwonymi

• Zielony przycisk wystający najczęściej sygnalizuje normalną pracę lub otwarcie przepływu. Montaż przebiega analogicznie, jedynie inna barwa i ewentualny brak rygla.

• Czerwony ryglowany bywa montowany jako przycisk bezpieczeństwa, co zwykle wymaga jeszcze bardziej starannej lokalizacji (np. łatwo dostępny dla operatora). Mechanizm ryglowania w korpusie może wymagać nieco innego podejścia do czyszczenia.

12. Rady dla operatora

Zaleca się, by operator wiedział, że w przypadku zaworu NO:

• Gdy przycisk jest w stanie spoczynku (nie wciśnięty), kanał jest otwarty, więc siłownik/narzędzie może dostawać powietrze.

• Wciśnięcie i ewentualne zaryglowanie zatrzymuje przepływ (2/2) albo przełącza port wyjścia do wydechu (3/2).

• Aby przywrócić przepływ, należy zwolnić zamek lub rygiel, co przywróci normalnie otwarty stan suwaka.

13. Sprawdzanie działania w kontekście całej instalacji

Po integracji warto upewnić się, że:

• Kiedy zawór PZR odcina powietrze, inne elementy (np. siłowniki, narzędzia) nie otrzymują ciśnienia.

• Nie występują nieplanowane stany przejściowe – np. w modelu 3/2 NO, czy siłownik faktycznie jest odciążany do portu R podczas wciśnięcia.

• W modelach z kilkoma zaworami PZR w jednym układzie spójrz, czy operator nie pomyli przycisków (warto je oznakować lub użyć zróżnicowanych kolorów).

14. Zabezpieczenia przed wstrząsami i korozją

W warunkach ciężkiego środowiska (wilgoć, zapylenie) można pomyśleć o:

• Osłonie nad przyciskiem (przezroczysta klapka), jeśli obawiamy się przypadkowego wciśnięcia.

• Regularnym odmuchiwaniu korpusu sprężonym powietrzem, by usunąć pył.

• Odpowiednim smarze wewnątrz suwaka (jeśli producent dopuszcza takie rozwiązanie), by zredukować skutki korozji.

15. Przegląd końcowy

Na zakończenie sprawdź:

1. Czy operator zrozumiał logikę NO: wie, że brak naciśnięcia = przepływ.

2. Czy przycisk spełnia funkcję: w 2/2 – wciśnięcie odcina, w 3/2 – wciśnięcie odpowietrza.

3. Czy siłownik/narzędzie reaguje zgodnie z oczekiwaniami.

4. Brak nieszczelności: brak syczenia wokół gwintu i w strefie portów.

Jeśli wszystko działa, zawór jest gotowy do eksploatacji.

Oto najczęstsze pytania (FAQ) związane z zaworami pneumatycznymi rozdzielającymi ręcznymi serii PZR 2/2 i 3/2 G1/8 NO, wyposażonymi w przyciski wystające zielone, ryglowane czerwone czy z zamkami. Poniższe odpowiedzi pomagają usystematyzować wiedzę, rozwiać wątpliwości i przygotować się na różne scenariusze użytkowania.

1. Czym różni się wariant 2/2 NO od 3/2 NO?

• 2/2 NO ma tylko dwa porty – P (zasilanie) i A (wyjście). W stanie spoczynku przepływ jest otwarty, a naciśnięcie przycisku go zamyka.

• 3/2 NO zawiera trzy porty: P, A, R. W stanie spoczynku P->A jest otwarty, R zablokowany. Gdy naciskasz przycisk, blokujesz P, a otwierasz A->R (odpowietrzenie). Wybór zależy od tego, czy chcesz mieć dodatkowy wydech do usunięcia ciśnienia z siłownika.

2. Czy normalnie otwarty (NO) oznacza, że zawór zawsze przepuszcza powietrze, dopóki nie wcisnę przycisku?
Tak. W standardowych warunkach brak nacisku na przycisk = stan otwarty. Operator wciska przycisk, by zmienić logikę przepływu (np. odciąć zasilanie lub przekierować port A do wydechu). To odwrotność zaworów NC (normalnie zamkniętych), gdzie bez wciśnięcia kanał jest blokowany.

3. Do czego służy przycisk z zamkiem albo ryglowany?
To mechanizm blokujący. Po wciśnięciu przycisku operator może obrócić zamek czy zapadkę, by przycisk pozostał wciśnięty. Skutkuje to trwałym odcięciem (w 2/2) lub trwałym odpowietrzeniem (w 3/2). Aby wrócić do stanu spoczynku (czyli normalnie otwartego), trzeba manualnie odblokować/zwolnić zamek. Dzięki temu nie dojdzie do przypadkowego powrotu przepływu.

4. Kiedy wybrać przycisk wystający zielony, a kiedy ryglowany czerwony?

• Wystający zielony: zwykle kojarzy się z normalnym stanem działania. Możesz używać go do aktywnego zamykania przepływu lub odwrotnie – zależnie od układu.

• Ryglowany czerwony: często wybiera się w aplikacjach bezpieczeństwa. Po wciśnięciu i zaryglowaniu czerwonego przycisku mamy jasny sygnał „stop” (np. odcięcie powietrza). Inżynierowie projektują tak, by czerwień oznaczała coś alarmowego lub awaryjnego.

5. Czy mogę używać zaworów PZR w wysokim ciśnieniu, np. 12 bar?
Zwykle producent deklaruje do 8–10 bar jako maksimum. Przekraczanie tej granicy niesie ryzyko uszkodzeń (nieszczelności, deformacji). Chcąc pracować przy 12 bar, sprawdź, czy w ofercie jest specjalny model wysokociśnieniowy. W innym razie nie warto ryzykować bezpieczeństwem i trwałością standardowego zaworu.

6. Czy wystarczy jedno naciśnięcie, aby trwale zmienić stan przepływu?
Tak, w modelach bistabilnych (z zapadką). Wystarczy wcisnąć i – jeśli to wersja z ryglowaniem – zablokować przycisk. Nie ma konieczności ciągłego przytrzymywania. Stan utrzymuje się aż do ponownego zwolnienia / odblokowania. Ten mechanizm jest kluczową cechą, odróżniającą je od zaworów momentowych (monostabilnych), w których po puszczeniu przycisku zawór wraca do stanu wyjściowego.

7. Jak interpretować oznaczenie: PZR 3/2 G1/8 NZ (NO) z przyciskiem ryglowanym czerwonym?

• „PZR” to seria „pneumatycznych zaworów rozdzielających”.

• „3/2” oznacza trzy porty i dwie pozycje.

• „G1/8” – gwint.

• „NZ (NO)” – normalnie otwarty.

• „przycisk ryglowany czerwony” – mechanizm zatrzasku w przycisku, kolor czerwony.
  Całość tłumaczy się: zawór z trzema portami, w stanie spoczynku otwarty, przełączany przyciskiem czerwonym z blokadą, gwint 1/8.

8. Czy w modelu 2/2 NO pewne jest, że w spoczynku powietrze przepływa, a w wciśniętym – brak przepływu?
Tak, to koncepcja normalnie otwarta. W praktyce warto czytać schemat w dokumentacji. Bywa tak, że inżynier odwrotnie podłącza porty, aby stan spoczynku oznaczał brak zasilania. Lepiej jednak trzymać się standardowej logiki: port P jest wejściem, A wyjściem, a spoczynkowy stan NO daje drożność. Gdy wciśniesz i zaryglujesz przycisk – przepływ się zamyka.

9. Jaką ilość cykli może wytrzymać taki zawór?
W normalnych warunkach (6–8 bar, powietrze filtrowane, temp. ok. 20°C) można spodziewać się setek tysięcy przełączeń. Przycisk i uszczelnienia zaprojektowano do intensywnego użytkowania w branży przemysłowej. Oczywiście, przy wyjątkowo częstym wciskaniu (kilkaset razy na godzinę) żywotność uszczelek może się skrócić. Producent zwykle nie podaje dokładnej liczby cykli, bo zależy ona od warunków i jakości konserwacji.

10. Czy można instalować przyciski w odwrotnej orientacji, np. do góry nogami?
Z reguły tak, choć bywa niewygodnie wciskać przycisk od dołu do góry. Mechanicznie to nie zaszkodzi zaworowi, bo suwak w środku i tak przesuwa się ruchem liniowym. Zalecamy jednak, by przyciski były łatwo dostępne i czytelne (np. w panelu frontowym). Wersje z zamkiem – w orientacji odwróconej – mogą sprawić, że zamek będzie niewygodny w obsłudze, ale to już kwestia ergonomii.

11. Jak sprawdzić, czy zamek jest w pozycji odblokowanej czy zablokowanej?
Najczęściej widać to gołym okiem. Zamek może mieć symbol kłódki lub wskaźnik. Jeśli zamek jest przekręcony, a przycisk jest wciśnięty i nie można go ruszyć, oznacza to blokadę. Gdy zamek jest w pozycji „otwarte”, przycisk daje się wcisnąć i odcisnąć swobodnie.

12. Czy mogę wymienić sam przycisk, jeśli się uszkodzi?
Zależy od modelu i dostępności części. W niektórych zaworach PZR 2/2 lub 3/2 budowa jest modułowa, można więc osobno kupić przycisk. W innych przypadkach lepiej wymienić cały zawór, zwłaszcza jeśli uszczelki i suwak też noszą ślady zużycia.

13. Czy w modelu 3/2 NO port R może być wykorzystany do podawania innego medium?
Zasadniczo nie zaleca się odwrotnego użycia portu R. Ten port służy do odpowietrzania i nie jest przystosowany do zasilania. Wewnątrz suwaka jest kanał, który w stanie spoczynku blokuje R, a otwiera P->A. Dostarczanie gazu przez R mogłoby skutkować przeciekami lub nieprawidłowym działaniem. Lepiej wybrać dedykowany zawór, jeśli chcemy mieć wielokrotne wejścia i wyjścia.

14. Co, jeśli użytkownik chce mieć normalnie zamknięty (NC) zawór z takim przyciskiem?
Wówczas warto sięgnąć po inny model (NC), bo seria PZR opisana tu jest NO (normalnie otwarta). Być może w ofercie CPP PREMA znajdziemy bliźniacze modele NC z podobnym przyciskiem. Należy pamiętać, że NO i NC różnią się wewnętrzną logiką uszczelek i suwaka, więc nie wystarczy tylko odwrócić portów.

15. Czy te zawory można rozbierać do czyszczenia?
W większości przypadków tak, jest to możliwe, ale producent zastrzega, że niewłaściwy demontaż może naruszyć gwarancję. Proste zawory 2/2 czy 3/2 z przyciskiem można rozłożyć, wymienić oringi, przeczyścić suwak i kanały. Trzeba jedynie postępować zgodnie z instrukcją, żeby nie uszkodzić zapadek zamka czy mechanizmu rygla.

16. Jak ocenić przepływ w litrach na minutę?
Producent zwykle w tabeli katalogowej wskazuje orientacyjny przepływ przy danym ciśnieniu (np. 6 bar, Δp=1 bar). W gwincie G1/8 wartości mogą wynosić np. 300–400 l/min. To wystarczy do obsługi małego siłownika lub narzędzia pneumatycznego, ale do większych aplikacji (np. siłowniki o średnicy > 50 mm i szybkich cyklach) może być niewystarczające.

17. Czy można użyć zaworu 2/2 NO jako głównego wyłącznika powietrza w całej instalacji?
Teoretycznie tak, ale pamiętajmy, że gwint G1/8 ogranicza maksymalny przepływ. Do roli „głównego zaworu” linii produkcyjnej (o sporym zapotrzebowaniu) zwykle stosuje się większe złącza (G1/2 lub G3/4). Dodatkowo, w NO zawór w spoczynku przepuszcza powietrze, co może być niepożądane przy starcie systemu. Lepiej sprawdzić, czy to faktycznie wpisuje się w logikę bezpieczeństwa.

18. Czy istnieje wariant z sygnalizacją elektryczną położenia przycisku?
W standardzie PZR to czysto pneumatyczne zawory bez styków elektrycznych. Jednak w niektórych firmach spotyka się pomysły, by dobudować krańcówkę / czujnik do detekcji wciśnięcia. Nie jest to standardowy element. Jeżeli potrzebujesz takiej funkcji (np. by sterownik PLC wiedział, czy zawór został przełączony), można rozpatrzeć modele z wbudowanym czujnikiem. U CPP PREMA może występować w innych liniach produktowych.