Zawory sterowane dźwignią

Zawory 3/2 sterowane ręcznie dźwignią to istotny element oferty firmy CPP PREMA, która specjalizuje się w produkcji i dystrybucji rozdzielaczy oraz akcesoriów pneumatycznych o wysokiej jakości. Wśród tych produktów wyróżniają się modele DTM 3/2 G1/4, DTM 3/2 G1/8, DTM 3/2 G1/2, DTM 3/2 G3/4, DTM 3/2 G3/8 – wszystkie w wersjach bistabilnych, obsługiwanych dźwignią i dostępnych w wariancie zasilania przewodowego lub płytowego. Dodatkowo, w asortymencie znajdują się także zawory z dźwignią TM 3/2 G1/4 i G1/8 w układzie NC (normalnie zamknięte), bez sprężyn, z zatrzaskiem, co jeszcze bardziej poszerza możliwości doboru.

Zawory tego typu – czyli 3/2, bistabilne, sterowane ręcznie dźwignią – charakteryzują się trzema portami i dwoma stanami roboczymi. W pozycji podstawowej (zależnej od konkretnej konstrukcji – np. NC, normalnie zamknięta) dopływ powietrza do wyjścia może być zablokowany, a przy przełączeniu dźwigni powietrze płynie z portu zasilania (P) do portu wyjściowego (A). Trzeci port (R) służy do odprowadzenia powietrza lub do odciążenia, co pozwala na odpowietrzenie siłownika bądź przewodu w drugim stanie. Dzięki przemyślanej konstrukcji suwaka i cięgna/dźwigni, zawór zapewnia operatorowi wyraźne wyczucie momentu przełączenia, co sprzyja bezpieczeństwu i prostocie obsługi.

Firma CPP PREMA projektuje swoje zawory 3/2 z myślą o ergonomii i żywotności. Dźwignia, stanowiąca kluczowy element sterowania, jest wykonana z materiałów odpornych na intensywną eksploatację – zazwyczaj ze stali zabezpieczonej antykorozyjnie lub z tworzyw sztucznych wzmocnionych odpowiednimi dodatkami. Sam korpus zaworu, w zależności od modelu, może być wykonany z anodowanego aluminium (gwarantującego lekkość i odporność na korozję) lub ze stopów o zbliżonych parametrach. Dbałość o szczegóły, takie jak solidne mocowanie dźwigni i precyzyjnie wyfrezowane gniazda portów, przekłada się na niezawodność nawet w trudnych warunkach przemysłowych.

Wersje zasilania dzielą się na przewodowe, czyli zawory z gwintowanymi portami G1/8, G1/4, G3/8, G1/2, G3/4 – do których bezpośrednio wkręca się złączki i podłącza przewody – oraz płytowe, gdzie zawór montuje się na przygotowanej płycie przyłączeniowej z kanałami zasilania i wyjścia. Wersja płytowa pozwala na łatwą integrację w większych wyspach zaworowych, co upraszcza rozbudowę instalacji. W praktyce, przy budowie maszyn modułowych, takie rozwiązanie okazuje się bardzo komfortowe, bo umożliwia szybką wymianę uszkodzonego zaworu bez rozplątywania wężownicy przewodów.

Warto też zwrócić uwagę na zawory z dźwignią TM 3/2 G1/4 i G1/8 w układzie NC (normalnie zamknięte), które nie posiadają sprężyn i mogą być wyposażone w specjalny zatrzask. Tego rodzaju konstrukcja pozwala ustawić położenie zaworu (zamknięcie lub otwarcie przepływu) i utrzymać je bez konieczności ciągłego dociskania dźwigni. Jest to kolejna forma bistabilności, w której dźwignia po przełączeniu „zaskakuje” na zatrzasku, dopóki operator nie zwolni mechanizmu. Z perspektywy bezpieczeństwa i ergonomii bywa to korzystne w miejscach, gdzie operator musi mieć pewność, że zawór samoczynnie nie wróci do poprzedniego stanu.

Dlaczego ręczne dźwignie są tak cenione? Po pierwsze, zapewniają niezależność od zasilania elektrycznego – w obiektach, gdzie nie można wprowadzić instalacji elektrycznej (np. strefy zagrożenia wybuchem) lub gdzie preferuje się całkowicie mechaniczne rozwiązania, zawory z dźwignią gwarantują prostotę i brak ryzyka iskrzenia. Po drugie, są intuicyjne w obsłudze – wystarczy jeden ruch ręką, by przełączyć stan. Nie trzeba uruchamiać sterownika PLC czy przeprogramowywać systemu. Po trzecie, bistabilność (nawet w modelach NC) oznacza, że raz wybrana pozycja zaworu utrzymuje się tak długo, jak życzy sobie tego użytkownik.

Montaż w gniazdach gwintowych (w przypadku wariantów przewodowych) jest łatwy – standardowe rozmiary BSP (np. G1/4, G3/8) pasują do większości typowych złączek i węży przemysłowych. Podobnie przy wersji płytowej – wystarczy dopasować zawór do dedykowanej płyty, dociągnąć śruby i sprawdzić oringi w gniazdach, aby cieszyć się stabilnym, szczelnym połączeniem. Zawory konstruowane są z myślą o ciśnieniu roboczym rzędu 2–10 bar (co wystarcza w większości instalacji), lecz zawsze należy upewnić się co do maksymalnych dopuszczalnych parametrów w dokumentacji.

Właściwe wykonanie korpusu i suwaka, z zastosowaniem wysokiej jakości elastomerów (NBR, FKM) w uszczelnieniach, zapewnia wysoką szczelność i odporność na przedwczesne zużycie nawet po tysiącach cykli przełączenia. Kolejny aspekt to odporność na typowe warunki przemysłowe, takie jak wilgoć czy obecność oleju w powietrzu – w praktyce zawory 3/2 z dźwignią sprawdzają się w warsztatach, fabrykach spożywczych, halach montażowych, a także w laboratoriach R&D. Wszędzie tam, gdzie potrzebna jest prosta manualna kontrola nad strumieniem powietrza.

Dźwignia jako element sterujący bywa projektowana w różny sposób, w zależności od wielkości zaworu i przewidywanego zakresu ciśnień. Dla mniejszych rozmiarów (G1/8, G1/4) jest to często krótka, kompaktowa dźwignia, łatwa w obsłudze kciukiem czy palcami. Dla większych (G1/2, G3/4) – masywniejsza, dłuższa dźwignia, by operator mógł przełączać zawór z siłownikiem wymagającym znacznych przepływów powietrza. W modelach NC, normalnie zamkniętych, z zatrzaskiem, dźwignia może mieć dodatkowy mechanizm blokujący, który uniemożliwia automatyczny powrót do pozycji pierwotnej. Taki system bywa przydatny w niektórych scenariuszach bezpieczeństwa, bo operator musi aktywnie zwolnić zatrzask, żeby zmienić stan zaworu.

Zawory 3/2 sterowane ręcznie za pomocą dźwigni cieszą się popularnością w wielu branżach, gdzie kluczowa jest manualna kontrola przepływu powietrza. Od warsztatów rzemieślniczych po rozbudowane linie produkcyjne – wszędzie tam, gdzie nie chce się lub nie można wykorzystać sterowania elektrycznego, zawory typu DTM 3/2 z dźwignią stają się niezastąpione. W tym rozdziale przyjrzymy się praktycznym przykładom i obszarom zastosowań, koncentrując się na aspektach, w których dźwignia manualna i bistabilność zapewniają szczególne korzyści.

1. Maszyny montażowe i linie produkcyjne
   Nawet w zautomatyzowanych halach przemysłowych istnieją stacje, w których operator musi czasami ręcznie przełączyć obwód powietrza. Może to być np. stacja testowa, kontrolna lub przygotowawcza, w której zasilanie sprężonym powietrzem jest potrzebne tylko okresowo. Zawór 3/2 z dźwignią (bistabilny) oferuje pewne zatrzymanie w pozycji zasilania bądź odpowietrzenia, a jednocześnie nie wymaga prądu ani złożonej logiki sterownika.

2. Układy bezpieczeństwa
   W razie awarii sterownika PLC bądź braku zasilania elektrycznego, dźwigniowy zawór 3/2 może pełnić rolę zaworu głównego – tzw. bypasu lub układu awaryjnego. Operator, przez uchwycenie dźwigni, włącza bądź blokuje przepływ powietrza, niezależnie od stanu systemu elektronicznego. Bistabilna konstrukcja pozwala na trwałe zasilenie siłownika (np. trzymanie docisku) lub trwałe odpowietrzenie, zapobiegając ruchom niepożądanym.

3. Strefy ATEX i miejsca ograniczające elektrykę
   W niektórych miejscach (np. kopalnie, składy pyłów, stacje paliw, strefy narażone na wybuch) preferuje się rozwiązania beziskrowe i bez elektroniki. Zawory 3/2 dźwigniowe CPP PREMA mogą być stosowane w takich warunkach (o ile spełnione zostaną konkretne wymogi materiałowe i antyelektrostatyczne), bo brak cewki eliminuje ryzyko iskrzenia elektrycznego. Ręczna obsługa jest tu kluczowa dla bezpiecznego działania.

4. Warsztaty samochodowe i małe firmy usługowe
   Wiele warsztatów korzysta ze sprężonego powietrza do napędzania narzędzi, pompowania kół czy obsługi podnośników pneumatycznych. Zawory 3/2 z dźwignią bywają wygodne do manualnego przełączania linii zasilającej narzędzie. Mechanik może jednym ruchem uruchomić dopływ powietrza do węża, a po skończonej pracy zwolnić dźwignię i odciąć przepływ, unikając strat powietrza. Bistabilność oznacza, że zawór sam nie wróci do pozycji zamknięcia, dopóki operator tego nie zrobi.

5. Linie transportu pneumatycznego
   W systemach, w których przesyła się drobne elementy, zboże, proszki czy granulaty, nierzadko istnieje potrzeba manualnego przełączenia strumienia powietrza (np. do innej rury, innej sekcji). Zawór 3/2 z dźwignią może pełnić rolę prostego przełącznika, kierującego powietrze do jednej trasy bądź odcinającego i otwierającego do wydechu. Tam, gdzie nie wprowadza się sterowania PLC, dźwignia mechaniczna jest wystarczająca, a brak konieczności okablowania minimalizuje koszty.

6. Zastosowania mobilne i w terenie
   Bywają sytuacje, gdy inżynierowie czy pracownicy używają w terenie niewielkich sprężarek (np. do pompowania opon wielkogabarytowych, obsługi siłowników mobilnych). Elektryka w tych warunkach (polowe testy, remont drogi, rolnictwo) może być utrudniona lub niebezpieczna. Zawór dźwigniowy 3/2 okazuje się więc idealny: prosty, nie wymaga prądu, zapewnia jednoręczne przełączenie i dobrze radzi sobie z zanieczyszczeniami typowymi dla warunków zewnętrznych.

7. Branża spożywcza i farmaceutyczna
   Nie wszystkie procesy muszą być w pełni automatyczne. Często są tam stanowiska, w których operator co pewien czas myje linię CIP, przepłukuje węże, albo dozuje sprężone powietrze do czyszczenia mechanicznego. Zawór 3/2 z dźwignią można w łatwy sposób dezynfekować, a brak elementów elektrycznych ogranicza liczbę miejsc potencjalnie narażonych na uszkodzenie wskutek kontaktu z wodą. Wersje z korpusami odpornymi na korozję (anodowane aluminium, nierdzewny suwak) sprawdzają się w takich środowiskach.

8. Stanowiska edukacyjne i laboratoria R&D
   Na uczelniach technicznych i w firmach prowadzących prace badawczo-rozwojowe instalacje pneumatyczne są niekiedy montowane w sposób prototypowy. Często wystarczy prosty zawór z dźwignią, by studenci lub inżynierowie mogli manualnie sterować dopływem powietrza do modeli siłowników, manipulatorów itp. Bistabilność daje pewność, że zawór zachowa poprzedni stan do czasu kolejnej ingerencji użytkownika, a brak konieczności sterowania elektrycznego skraca czas budowy układu.

9. Aplikacje rolnicze
   W maszynach rolniczych, np. do obsługi zasuw w przyczepach czy do mechanizmów otwierania w zbiornikach, manualne zawory 3/2 (szczególnie w wersji G1/2, G3/4) mogą być najprostszym i najtańszym sposobem kontroli nad przepływem powietrza z małej sprężarki zamontowanej w traktorze. Dźwignia zapewnia szybką reakcję, a zarazem nie zużywa prądu, co bywa kluczowe w polu, gdzie nie ma łatwego dostępu do źródeł energii elektrycznej.

10. Kontrola docisków i pras w warsztatach
    Niewielkie prasy pneumatyczne lub dociski manualne nierzadko wyposażone są w zawory 3/2 z dźwignią, aby operator w dowolnym momencie mógł dodać ciśnienie do tłoka prasy, a potem je spuścić. Bistabilny charakter zaworu pozwala utrzymać ciśnienie w siłowniku bez przytrzymywania dźwigni.

11. Systemy hamulcowe w pojazdach specjalnych
    W pojazdach, które wykorzystują pneumatyczne hamulce postojowe lub awaryjne, czasem dźwignia 3/2 jest wygodniejsza niż elektryczny przełącznik. W pojazdach rolniczych czy budowlanych może to być wręcz wymóg, bo prostota mechanicznego przełączenia liczy się bardziej niż automatyzacja. Bistabilne położenie dźwigni zapewnia, że hamulec zostaje włączony, dopóki kierowca go nie wyłączy. Oczywiście, należy dopilnować, czy dany model spełnia normy bezpieczeństwa w pojazdach.

12. Ręczny zawór do awaryjnego „stopu powietrza”
    Nawet w skomplikowanych systemach automatyki, czasem projektuje się tzw. linię bezpieczeństwa, w której wystarczy jeden ruch, by odciąć zasilanie całego obszaru pneumatycznego (np. stacji manipulacyjnej). Dźwignia 3/2 jest do tego idealna: w jednej pozycji powietrze płynie, w drugiej – port zasilania jest zamknięty, a przewód z odbiornikiem zostaje otwarty na wydech (co odpowietrza instalację).

13. Montaż w stołach operatorskich
    W zakładach, gdzie operatorzy mają do dyspozycji panel sterujący (stół operatorski) z rozmaitymi zaworami i przyciskami, zawór 3/2 z dźwignią może być wkomponowany w blat. Dźwignia może wtedy wystawać na zewnątrz, co czyni obsługę bardzo wygodną. Taki panel to prosty sposób na ręczne sterowanie poszczególnymi sekcjami maszyny – np. doprowadzenie powietrza do cylindra spinającego, sprężynującego czy formującego.

14. Schematy logiczne pneumatyczne
    W starszych układach logicznych opartych o czysto pneumatyczne bramki (AND, OR, bistabilne pamięci), zawór 3/2 z dźwignią mógł pełnić rolę wejścia sygnału operatora. Choć dzisiaj taką logikę częściej zastępuje PLC, wciąż istnieją sektory (np. strefy ATEX, brak dopuszczenia elektryki), gdzie takie rozwiązania się stosuje. Dźwigniowy zawór 3/2 staje się wówczas „klawiszem” uruchamiającym konkretną ścieżkę powietrza w schemacie.

15. Podgląd i zrozumienie zasady działania
    W kontekście edukacji i warsztatów (zwłaszcza mechatronicznych) nic tak nie pomaga zrozumieć działania rozdzielacza 3/2, jak możliwość samodzielnego przełączania dźwigni i obserwowania, jak powietrze zmienia ścieżkę od portu P do A, lub odcina się i prowadzi A do R. Studenci doceniają fizyczność i brak abstrakcji sterownika PLC.

16. Zawory dźwigniowe w obwodach podwójnego sterowania
    W niektórych maszynach bezpieczeństwo wymaga, aby dwie osoby jednocześnie, każda ze swojej strony, włączyły dopływ powietrza (np. dwie dźwignie 3/2). Dopiero gdy obie są w pozycji zasilania, siłownik się uruchamia. Taki system zapobiega wypadkom – żadna osoba sama nie jest w stanie aktywować ruchu maszyny. Oczywiście, to wymaga pewnej logiki pneumatycznej (choćby bramek 2-AND), lecz dźwigniowe zawory 3/2 stanowią fundament takiej koncepcji.

Dobór zaworów 3/2 sterowanych ręcznie dźwignią, w wykonaniu bistabilnym, zależy od szeregu parametrów technicznych – od rodzaju przyłączy i przepustowości, po dopuszczalne ciśnienie robocze czy odporność na warunki środowiskowe. Firma CPP PREMA w serii DTM 3/2 i TM 3/2 (z dźwignią, także w układzie NC) zapewnia różnorodność rozmiarów gwintu (G1/8, G1/4, G3/8, G1/2, G3/4), wariantów zasilania (przewodowe i płytowe) oraz konstrukcji (ze sprężynami bądź bez, z zatrzaskiem). Poniższe informacje pomogą zrozumieć kluczowe aspekty, które należy uwzględnić przy doborze i stosowaniu tych rozdzielaczy w układach pneumatycznych.

1. Podstawowa budowa zaworu 3/2 z dźwignią

Każdy zawór 3/2 charakteryzuje się trzema portami:

• P (port zasilania) – doprowadzenie sprężonego powietrza,

• A (port wyjściowy) – prowadzący do siłownika lub innego odbiornika,

• R (port wydechowy) – umożliwia odpowietrzenie wyjścia (A).

W pozycji „załączonej” (zależnej od modelu) zawór łączy P z A, odcinając R. W pozycji „wyłączonej” (albo neutralnej) A łączy się z R, a P jest blokowany. Ponieważ mówimy o wersjach bistabilnych, rozdzielacz utrzymuje aktualną pozycję po puszczeniu dźwigni – nie ma powrotu sprężynowego do stanu pierwotnego. Dla egzemplarzy w układzie NC (normalnie zamknięte) pozycja wyjściowa blokuje przepływ P->A, co w praktyce oznacza „zamknięcie” obwodu.

2. Rozmiary gwintów: G1/8, G1/4, G3/8, G1/2, G3/4

• G1/8: niewielki przepływ (np. kilkaset l/min), idealny do małych siłowników i narzędzi pneumatycznych o niskim zapotrzebowaniu.

• G1/4: najbardziej uniwersalny rozmiar w przemyśle – wystarczająco duży, aby napędzać wiele standardowych siłowników, a jednocześnie kompaktowy.

• G3/8, G1/2: do średnich i większych przepływów, obsługujących większe siłowniki lub wymagających szybkich cykli napełniania/odpowietrzania.

• G3/4: zarezerwowane dla największych przepływów i aplikacji o naprawdę wysokim zapotrzebowaniu na powietrze.

Dobór gwintu przekłada się na możliwą wydajność przepływu (np. współczynnik przepływu Cv lub Kv), którą producent zwykle wskazuje w tabelach. Projektant instalacji dobiera rozmiar tak, by siłownik napełniał się w założonym czasie i by nie występowały zbędne spadki ciśnienia na zaworze.

3. Bistabilność i funkcja „zatrzasku” (w modelach NC)

• Bistabilny oznacza: dwie stabilne pozycje suwaka, utrzymywane bez energii zewnętrznej. Po ustawieniu dźwigni w jednej z nich, zawór pozostaje w niej do momentu kolejnego przełączenia.

• NC (normalnie zamknięte) sugeruje, że w stanie wyjściowym (bez przełączenia dźwigni) port P nie zasila A. Rozdzielacz blokuje przepływ, dopiero po aktywnym ustawieniu dźwigni możliwa jest droga P->A.

• Zatrzask: W niektórych modelach TM 3/2 G1/4 czy G1/8 występuje mechanizm pozwalający zablokować dźwignię w pozycji otwarcia lub zamknięcia. To rodzaj manualnej blokady (np. klik, zapadka), dzięki której zawór nie cofnie się do poprzedniej pozycji nawet przy wibracjach.

4. Zasilanie przewodowe i płytowe

• Wersja przewodowa: Korpus zaworu ma gwintowane porty (P, A, R). Montuje się węże i złączki.

• Wersja płytowa: Nie ma gwintów – spód zaworu (lub bok) przystosowano do instalacji na płycie przyłączeniowej. W płycie wykonane są kanały i gniazda oringów, które łączą się z zaworem. Pozwala to wpiąć rozdzielacz w modułową wyspę, ograniczając liczbę złączek i przewodów. To rozwiązanie cenione w złożonych liniach produkcyjnych, gdzie prostota serwisowania i porządek w instalacji są priorytetami.

5. Zakres ciśnień i przepływu

Typowo zawory 3/2 (dźwigniowe) CPP PREMA działają od ok. 2 bar do 10 bar. Często jednak już przy 1 bar można przełączać dźwignię i uzyskać przepływ – ograniczeniem bywa wtedy szczelność i siła docisku suwaka. Maksymalna wartość zależy od wytrzymałości korpusu (anodowane aluminium lub stopy metali) i jakości uszczelnień. Przepływy (rząd l/min) mogą wahać się od kilkuset do kilku tysięcy l/min – w zależności od wielkości gwintu i wewnętrznej konstrukcji kanałów. Producent zwykle podaje parametry nominalne przy Δp=1 bar i określonym ciśnieniu zasilania (np. 6 bar).

6. Temperatura pracy i środowisko

Zawory z reguły akceptują temperatury -5°C…+50°C lub nawet +70°C (przy właściwych uszczelnieniach). W aplikacjach niskotemperaturowych ważne jest odwadnianie powietrza, by nie dopuścić do zamarzania wilgoci wewnątrz suwaka. Przy wyższych temperaturach (np. powyżej 60°C) niektóre elastomery (NBR) mogą szybciej się starzeć, więc warto rozważyć FKM. W środowiskach korozyjnych (wilgoć, chemikalia) anodowane aluminium i stal nierdzewna w dźwigni zapewniają stosowną ochronę, choć przy intensywnym kontakcie z kwasami może być wymagana dodatkowa powłoka ochronna.

7. Konstrukcja dźwigni i siła przełączania

Sterowanie dźwigniowe wymaga określonej siły rąk operatora. Zwykle to kilka–kilkanaście niutonometrów (w zależności od ciśnienia i rozmiaru zaworu). Mniejsze modele (G1/8, G1/4) będą wymagać mniej siły, duże (G1/2, G3/4) – więcej. Mechanizmy wewnętrzne (suwak, zapadki) są tak zaprojektowane, by przesunięcie było pewne i wyczuwalne, a jednocześnie nie wymagało użycia dwóch rąk. Bistabilny układ ma wewnętrzne sprężyny lub zapadki, które utrzymują pozycję wybraną przez operatora.

8. Szczelność i rodzaje uszczelnień

Producenci najczęściej stosują uszczelnienia NBR, ewentualnie FKM (Viton) w wyższych temperaturach. Tego rodzaju elastomery gwarantują:

• Dobrą odporność na typowe oleje stosowane w pneumatyce (NBR).

• Elastyczność w umiarkowanych warunkach (-5°C…+50°C).

• Możliwość pracy z powietrzem suchym lub naolejonym.

W modelach NC (normalnie zamkniętych) konstrukcja suwaka może być uproszczona (bez sprężyn powrotnych), lecz wciąż uszczelnienia muszą pewnie zamknąć port P w stanie wyjściowym.

9. Wariant NC (normalnie zamknięty) bez sprężyn

W niektórych seriach TM 3/2 G1/4, G1/8 itp. producent wprowadza układ, w którym zawór jest z natury zamknięty, jeśli nie zostanie poruszony dźwignią. Brak sprężyn oznacza, że zawór nie wraca samoistnie do żadnej pozycji, jednak konstrukcja suwaka i dźwigni jest tak wykonana, by w stanie spoczynku przejście P->A pozostało niedostępne. Dopiero operator przestawia dźwignię i tym samym umożliwia przepływ. Po zwolnieniu dźwigni, mechanizm zatrzasku może utrzymać stan otwarcia, jeśli tak został skonfigurowany. To przydatne tam, gdzie chcemy zachować bezpieczeństwo w stanie początkowym (zamknięty dopływ powietrza) i świadomie włączyć przepływ.

10. Wersje pionowe i poziome

Niektórzy użytkownicy preferują zawory z dźwigniami umieszczonymi pionowo (np. w panelach sterowniczych), inni – poziomo (np. w maszynach, gdzie dłoń łatwiej obsługuje ruch lewo-prawo). Konstrukcja DTM 3/2 często bywa uniwersalna pod względem montażu, lecz istnieją modele „pionowe z zatrzaskiem” i „poziome z zatrzaskiem”. Producent stara się dostarczyć różne opcje, by projektant mógł dopasować orientację do przestrzeni na maszynie i ergonomii operatora.

11. Gwinty (BSPP, BSPT)

W opisie widnieją gwinty G1/4, G3/8 itp., co zwykle oznacza BSPP (gwint rurowy równoległy). Zdarzają się także wersje BSPT (stożkowe), choć przeważnie standard w pneumatyce to BSPP. Przy doborze złączek trzeba sprawdzić, czy zawór wymaga dodatkowej uszczelki na czoło gwintu (o-ring, podkładka) czy wystarczy pasta uszczelniająca / taśma PTFE na gwint. Najczęściej wystarczy kilka warstw PTFE przy dokręcaniu do korpusu aluminiowego.

12. Praca w warunkach dużych wibracji

W intensywnie wibrujących środowiskach (maszyny budowlane, prasy) trzeba sprawdzić, czy dźwignia nie będzie samoczynnie zmieniać położenia. W egzemplarzach bistabilnych z zapadką (zatrzaskiem) ryzyko niepożądanego przełączenia jest minimalne, bo trzeba wyraźnie wcisnąć/odblokować mechanizm. Korpus z anodowanego aluminium dobrze znosi wibracje, a śruby mocujące (jeśli dokręcone odpowiednim momentem) zapewniają stabilne posadowienie zaworu.

13. Czas przełączania i wielokrotność cykli

Czas reakcji w zaworach z dźwignią zależy głównie od szybkości ruchu ręki operatora. Sam suwak wewnątrz przeskakuje błyskawicznie, często w kilkadziesiąt milisekund. Co do żywotności, przy założeniu dobrego uzdatniania powietrza (filtry, odwadniacz) i rozsądnych warunków pracy (normalna temperatura, brak silnie korozyjnych chemikaliów), zawory przetrwają setki tysięcy przełączeń. Dla typowych zastosowań manualnych, gdzie przełącza się je np. kilkadziesiąt razy dziennie, jest to okres liczony w latach czy nawet dekadach.

14. Możliwość zainstalowania tłumików i dławików

Wersja przewodowa: port R może mieć wkręcony tłumik wydechowy, by obniżyć hałas przy wyrzucaniu powietrza, a port A lub P mogą dostać dławiki przepływu, jeśli chcemy sterować szybkością napełniania siłownika. W wersji płytowej akcesoria tłumiące/dławiące często instalowane na wyjściu z płyty, zależnie od konstrukcji. Producent sam w sobie raczej nie montuje dławików wewnątrz zaworu dźwigniowego, bo idea rozwiązania manualnego to prostota i elastyczność w konfiguracji akcesoriów.

15. Ograniczenia układu (o czym pamiętać)

• Nie stosować do cieczy: Zawory 3/2 dźwigniowe DTM/TM zaprojektowano do sprężonego powietrza. Kontakt z wodą, olejem hydraulicznym czy innymi cieczami może uszkodzić wewnętrzne uszczelnienia i sprężyny.

• Trzymać się granic ciśnienia: zwykle 10 bar to górny limit. Przy wyższych ciśnieniach należy skonsultować się z producentem lub wybrać dedykowany model wysokociśnieniowy.

• Zabezpieczać przed zanieczyszczeniami: należy stosować filtrację (np. 40 µm) i odwadnianie. Zabrudzenia zwiększają tarcie, co może z czasem powodować przecieki bądź cięższą pracę dźwigni.

16. Certyfikaty i standardy branżowe

CPP PREMA dba, by zawory 3/2 z dźwignią spełniały podstawowe normy PN-EN dotyczące urządzeń pneumatycznych i ewentualnie miały oznaczenia CE (w zakresie dyrektywy maszynowej, jeśli jest to wymagane). W razie konieczności użycia w strefach ATEX, należy zweryfikować, czy dany model posiada certyfikat lub czy wystarczające są jego cechy przeciwwybuchowe (np. brak źródeł iskry, konstrukcja aluminiowo-stalowa minimalizująca ryzyko iskrzenia mechanicznego).

17. Moment dokręcania śrub (montaż płytowy)

Gdy montujemy zawór w wersji płytowej, dociskając go do płyty z oringami, ważne jest zachowanie równomiernego momentu dokręcania. Zbyt mocne przykręcenie może zmiażdżyć oringi i wywołać nieszczelności. Zbyt słabe – pozwoli na podmuchy powietrza. Producent zwykle podaje orientacyjne wartości (np. 1–3 Nm przy małych korpusach G1/8, a 4–6 Nm przy większych G3/8, G1/2 itd.), choć należy dostosować je do rzeczywistych uszczelek.

18. Wielkość i waga korpusu

Dla G1/8 czy G1/4 – zawór jest niewielki i stosunkowo lekki (kilkadziesiąt gramów do kilkuset). Natomiast G3/4 bywa już znacznie większy, ważący nawet kilka kilogramów, co wymaga mocniejszego mocowania. Korpusy i dźwignie też będą dłuższe, by operator mógł przełączać zawór bez nadmiernej siły. Przy projektowaniu miejsca montażu na maszynie warto uwzględnić wymiary i masę, by dźwignia była łatwo dostępna, a sam zawór nie drgał w niepożądany sposób.

Jednym z filarów trwałości zaworów 3/2 sterowanych ręcznie dźwignią jest dobór właściwych materiałów konstrukcyjnych. Rodzina produktów CPP PREMA, obejmująca m.in. DTM 3/2 G1/4, G1/8, G3/8, G1/2, G3/4 (w tym wersje NC bez sprężyn) wyróżnia się staranną selekcją surowców i dopracowanymi procesami obróbki. W tej części przyjrzymy się poszczególnym komponentom – od korpusu, poprzez suwak i dźwignię, aż po uszczelnienia i akcesoria. Zrozumienie, z czego i jak powstają te zawory, pozwala docenić ich niezawodność i łatwość utrzymania.

1. Korpus z anodowanego aluminium
   Najczęstszym materiałem stosowanym w zaworach 3/2 z dźwignią jest aluminium, które wyróżnia się lekkością i zadowalającą wytrzymałością. Proces anodowania tworzy na powierzchni korpusu warstwę tlenkową, zwiększającą odporność na korozję i ścieranie. Zalety:

   • Niska masa: ułatwia montaż i obsługę,

   • Odporność na umiarkowaną wilgoć i standardowe oleje,

   • Atrakcyjny wygląd i gładka powierzchnia (istotne przy aplikacjach w widocznym miejscu).

W większych modelach (np. G3/4) lub przy wyższych ciśnieniach, korpus może być wykonany z wzmocnionych stopów aluminiowych bądź stali (rzadziej), zależnie od wymagań ciśnieniowych i środowiskowych.

2. Suwak i kanały wewnętrzne ze stali nierdzewnej lub stali utwardzanej
   Wewnątrz zaworu znajduje się suwak (często nazywany tłoczkiem), który przesuwa się pod wpływem ruchu dźwigni, otwierając bądź zamykając przejście między P, A i R. By zminimalizować tarcie i zjawisko zużycia, suwak wytwarza się:

   • Ze stali nierdzewnej (np. AISI 304/316), zapewniającej odporność na korozję i stabilność wymiarów,

   • Ze stali węglowej hartowanej, pokrytej powłokami antykorozyjnymi w miejscach narażonych na kontakt z powietrzem i wilgocią.

Precyzyjne szlifowanie i polerowanie powierzchni suwaka gwarantuje płynną pracę, a odpowiednia geometria kanałów wewnętrznych w korpusie zapobiega turbulencjom i spadkom ciśnienia na przepływie.

3. Dźwignia – stal, aluminium bądź tworzywo wzmacniane
   Najbardziej charakterystycznym elementem wizualnym jest dźwignia sterująca. W zależności od wielkości i typu zaworu bywa:

   • Ze stali ocynkowanej lub nierdzewnej, nadającej wytrzymałość mechaniczną i odporność na zagięcia,

   • Z aluminium lub lekkich stopów, w mniejszych modelach, gdzie kluczowa jest niska masa,

   • Z tworzyw sztucznych (np. poliamid wzmocniony włóknem szklanym), zapewniających ergonomiczny uchwyt i izolację od chłodnego metalu.

Często dodatkowa nakładka (gumowa, plastikowa) ułatwia chwyt i chroni przed otarciami. W modelach z zatrzaskiem dźwignia posiada wyfrezowane wgłębienia lub ranty, w których zapada się mechanizm blokady.

4. Uszczelnienia elastomerowe (NBR, FKM)
   Aby zapewnić rozdzielenie portów P, A i R w poszczególnych pozycjach, używa się zestawu oringów i wargowych uszczelek. Materiał dobiera się do warunków:

   • NBR (kauczuk nitrylowy): podstawowa, uniwersalna uszczelka tolerująca oleje i typowe temperatury (do 50–70°C).

   • FKM (Viton): w razie wyższych temperatur (nawet do 180°C) lub styku z bardziej agresywnymi mediami.

W praktyce, większość zastosowań przemysłowych bazuje na NBR, chyba że pojawiają się szczególne wymagania termiczne lub chemiczne.

5. Sprężyny i zapadki – mechanizm bistabilności
   W zaworach 3/2 dźwigniowych, zwłaszcza w typowo bistabilnych (zwykłe DTM) i w wersjach NC z zatrzaskiem, stosuje się sprężyny (ze stali sprężynowej) lub zapadki. Ich rola to zapewnić:

   • Zablokowanie suwaka w wybranej pozycji,

   • Wyraźne kliknięcie przy przełączaniu,

   • Pewność utrzymania stanu nawet przy wibracjach czy lekkim obciążeniu dźwigni.

W modelach określanych jako „bez sprężyn” (np. TM 3/2 G1/4 NC) nie ma głównej sprężyny powrotnej, a jedynie elementy zapadkowe do stabilizowania suwaka.

6. Wersje płytowe – oringi i płyta przyłączeniowa
   Gdy wybieramy wariant zasilania płytowego, spód zaworu ma przygotowane wyfrezowania pod oringi. Płyta wykonana jest z aluminium (anodowanego bądź innego stopu), a w niej znajdują się kanały prowadzące powietrze do portu P, a odbierające z portu A i odprowadzające do R. Materiał oringów w gnieździe: z reguły NBR. Dokładność obróbki musi być duża, by uniknąć mikronieszczelności przy stykach.

7. Wykończenie powierzchni i odporność na korozję
   Anodowanie korpusu to standard. Dodatkowo, elementy stalowe (w dźwigni, suwaku) są często cynkowane, niklowane lub wykonane z nierdzewki. Dzięki temu zawór wytrzymuje trudne warunki panujące w przemyśle – wilgoć, mgłę olejową czy okazjonalny kontakt z wodą. W branży spożywczej, gdzie wymaga się częstego mycia, kluczowe jest, by wszystkie elementy były możliwie gładkie i wolne od wąskich szczelin, w których gromadziłby się brud.

8. Smar fabryczny i kompatybilność z mgłą olejową
   Zazwyczaj w środku zaworu naniesiony jest smar, zmniejszający tarcie suwaka o ścianki korpusu. W instalacjach z naolejaniem (mgła olejowa) smar jest wspomagany dodatkowymi cząstkami oleju, co przekłada się na płynniejsze działanie. Natomiast w systemach bezolejowych (clean air) trzeba pamiętać o większej staranności filtracji, by zanieczyszczenia nie przyspieszyły zużycia suwaka. Materiały takie jak aluminium anodowane i stal nierdzewna dobrze znoszą oba tryby (z olejem i bez).

9. Tworzywa sztuczne w komponentach pomocniczych
   Oprócz głównego korpusu (z metalu), można spotkać w tych zaworach elementy z wysokiej klasy tworzyw sztucznych – np. gniazda zapadek, nakładki na dźwignię, pokrętła lub przyciski pomocnicze. Wersje z zatrzaskiem często mają korpus dźwigni metalowy, ale zatrzaskowe elementy wykonuje się z poliamidu wzmocnionego, by zapewnić precyzyjny kształt i niskie tarcie. Te materiały zachowują stabilność wymiarową w zakresie typowych temperatur i nie powodują niepożądanego korodowania.

10. Gwinty i tolerancje obróbki
    Przy produkcji zaworów 3/2 dźwigniowych trzeba zachować precyzyjne tolerancje na średnicach kanałów i miejscach przejścia suwaka. Każda odchyłka może skutkować nieszczelnością lub blokowaniem się suwaka. Dzięki zaawansowanym procesom CNC, CPP PREMA zapewnia powtarzalność wymiarów. Gwinty (BSPP) często wykonywane są za pomocą narzędzi zapewniających klasę szczelności wystarczającą do pracy z taśmą PTFE lub uszczelniaczem płynnym.

11. Elementy montażowe (śruby, obejmy)
    Wersje płytowe mają otwory montażowe dopasowane do rozstawu śrub w płycie przyłączeniowej. Śruby zwykle ze stali nierdzewnej lub ocynkowanej – użytkownik powinien stosować momenty dokręcania zalecane w dokumentacji. W wersji przewodowej można wykorzystać dedykowane uchwyty do zamocowania zaworu na profilu maszyny.

12. Rozwiązania antyadhezyjne
    W sporadycznych przypadkach, np. w przemyśle spożywczym czy pakowaniu materiałów kleistych, inżynierowie wybierają powłoki antyadhezyjne na korpus, które utrudniają gromadzenie się zanieczyszczeń. Nie jest to standard, ale w ofercie rozszerzonej lub w projektach podspecjalnych można spotkać takie modyfikacje. Polega to na naniesieniu cienkiej warstwy teflonowej (PTFE) czy innych substancji.

13. Zależność materiałów od warunków ciśnieniowo-temperaturowych
    W normalnym zakresie 2–10 bar i -5…+50°C materiały opisane wyżej (aluminium anodowane, stal nierdzewna, NBR) wystarczają. Przy chłodniach (temp. poniżej -5°C) może być konieczne stosowanie smarów niskotemperaturowych, a korpus powinien mieć tolerancję na pękanie w warunkach ujemnych. Przy gorących środowiskach (np. +60°C) lepszy jest FKM.

14. Ekologia i recykling
    Większość części zaworów 3/2 (aluminium, stal) można stosunkowo łatwo poddawać recyklingowi po zakończeniu żywotności. Tworzywa sztuczne, jeśli są segregowane, również mogą znaleźć ponowne zastosowanie w procesach recyklingu. Coraz więcej firm zwraca uwagę na tę kwestię, chcąc ograniczyć ślad węglowy swojego łańcucha dostaw.

15. Bezpieczeństwo operatora i konstrukcja dźwigni
    Z punktu widzenia bezpieczeństwa, dźwignia powinna mieć gładkie, pozbawione ostrych krawędzi wykończenie. Często stosuje się zaokrąglone końcówki i gumowane uchwyty. W modelach NC z zatrzaskiem ważne jest, by mechanizm blokady nie dał się łatwo zwolnić przypadkiem (np. zahaczeniem o odzież). Materiał zatrzasku musi być wytrzymały na wyłamanie – stąd wybór tworzyw wzmacnianych lub stali.

16. Opcje specjalne (np. dźwignie przedłużone)
    Czasami klienci zamawiają dźwignie o nietypowej długości lub kącie wygięcia, aby operator mógł wygodnie przełączać zawór z pewnej odległości. Gdy konieczny jest większy moment przełączania, dźwignia bywa przedłużona. W takim wypadku surowiec musi wytrzymać większe siły zginające – z reguły stosuje się grubszą stal nierdzewną.

17. Odporność na ścieranie i brud
    W brudnym środowisku (np. warsztaty z pyłem metalicznym, trocinami) suwak może się rysować, jeśli drobiny dostaną się przez kanały lub nieszczelności. Dlatego korpus anodowany i uszczelki o odpowiednim kształcie minimalizują ryzyko penetracji zanieczyszczeń. Regularne zdmuchiwanie zabrudzeń i sprawne odwadnianie powietrza to klucz do zachowania idealnego stanu materiałów wewnątrz zaworu.

18. Modularność i naprawa
    Zawory dźwigniowe 3/2 często są skonstruowane modułowo. W razie zużycia pewnych elementów (np. oringów) można je wymienić w ramach zestawów naprawczych. Korpus zwykle wytrzymuje wiele lat, chyba że dojdzie do poważnego uszkodzenia mechanicznego. Dla użytkownika oznacza to niższe koszty eksploatacji, bo nie trzeba kupować nowego zaworu – wystarczy wymienić uszkodzone podzespoły.

Prawidłowy montaż i uruchomienie zaworów 3/2 sterowanych ręcznie dźwignią – zarówno w wersji bistabilnej, normalnie zamkniętej, jak i z różnymi rozmiarami gwintów (G1/8, G1/4, G3/8, G1/2, G3/4) – stanowi gwarancję długiej i bezpiecznej eksploatacji. Poniżej przedstawiamy szczegółowe wytyczne obejmujące przygotowanie stanowiska, sposób podłączenia przewodów bądź płyty przyłączeniowej, uruchomienie i testowanie, a także zalecenia dotyczące konserwacji. Dzięki temu zawór będzie działać stabilnie, a obsługujący go personel – w pełni świadomy jego możliwości i ograniczeń.

1. Planowanie układu i dobór wariantu zaworu

   • Upewnij się, że wybrałeś rozmiar gwintu (G1/8, G1/4, G3/8 etc.) pasujący do planowanego przepływu i średnicy węży.

   • Weryfikuj, czy instalacja przewiduje wersję przewodową czy płytową. Wersja płytowa wymaga posiadania odpowiedniej płyty przyłączeniowej ze zgodnym rozstawem i kanałami.

   • Jeśli to wariant NC (normalnie zamknięty) z zatrzaskiem, przemyśl kwestię bezpieczeństwa: czy zatrzask jest konieczny, czy niegroźny dla aplikacji (uniemożliwia przypadkowy powrót do stanu spoczynku).

2. Przygotowanie stanowiska

   • Wyłącz źródło sprężonego powietrza, upewnij się, że ciśnienie w przewodach spadło do zera (wskazane jest sprawdzenie manometru).

   • Zgromadź odpowiednie narzędzia: klucze nasadowe/płaskie, taśmę teflonową (PTFE) lub masę uszczelniającą, ewentualnie wkrętaki do płyty montażowej.

   • Zapewnij czystość i porządek wokół miejsca montażu. Pył czy opiłki mogą przedostać się do korpusu i utrudnić swobodny ruch suwaka.

3. Montowanie wariantu przewodowego

   • Gwinty: Z reguły stosuje się gwint BSPP (oznaczony jako G). Przed wkręceniem złączki oczyść gwint zaworu i złączki.

   • Uszczelnianie: Owiń 2–3 zwoje taśmy PTFE na gwint złączki w kierunku wkręcania, uważając, by nie zasłonić początku gwintu (fragmenty taśmy w środku kanału mogą powodować zanieczyszczenia).

   • Dokręcanie: Dokręć z rozsądkiem kluczem, by uniknąć zerwania gwintu w aluminiowym korpusie. Zbyt słabe dokręcenie spowoduje przedmuchy, zbyt mocne – ryzyko pęknięcia.

   • Porty: Zwykle oznaczone na korpusie jako P (zasilanie), A (wyjście) i R (wydech). Podłącz odpowiednio: P do linii sprężonego powietrza, A do siłownika/narzędzia, R można wyprowadzić na tłumik albo do atmosfery.

4. Montowanie wariantu płytowego

   • Płyta przyłączeniowa: Sprawdź, czy kanały w płycie odpowiadają portom (P, A, R) w spodzie/tyle zaworu. Czy masz dopasowane oringi (NBR/FKM), które muszą być w gniazdach płyty?

   • Układanie zaworu: Delikatnie połóż zawór na płycie, pilnując, by oringi nie przesunęły się. Śruby mocujące zawór dokręcaj równomiernie na krzyż (po trochu każdą), unikając nadmiernej siły.

   • Sprawdzenie szczelności: Po uruchomieniu instalacji płytowej sprawdź, czy nie ma wycieków wokół krawędzi przylegania. Jeśli tak – może być potrzebna wymiana oringów lub lekkie korekty momentu dokręcania.

5. Pierwsze uruchomienie i test

   • Stopniowe podanie ciśnienia: Powoli otwórz główny zawór powietrza, słuchając, czy nie dobywa się syk nieszczelności.

   • Sprawdzenie pozycji dźwigni: W zależności od konstrukcji (NC czy zwykła bistabilna) – dźwignia w jednym skrajnym położeniu blokuje przepływ (A->R lub P->A), w drugim umożliwia zasilanie. Zobacz, czy suwak klika i czy dźwignia stawia umiarkowany opór.

   • Test siłownika (jeśli wpięty): włącz przepływ, obserwuj, czy siłownik się napełnia i czy przy drugim położeniu się opróżnia. W modelu NC normalnie zamkniętym początkowo port A powinien być odcięty od P.

6. Konserwacja i przeglądy

   • Częstotliwość: Raz na kilka miesięcy skontroluj, czy nie ma przedmuchów, czy dźwignia wciąż działa płynnie. W intensywniejszych aplikacjach (setki przełączeń dziennie) warto zaglądać częściej.

   • Czyszczenie: Usuwaj kurz i brud z okolic dźwigni. Możesz też przedmuchać sprężonym powietrzem korpus zaworu. Jeśli występuje nalot olejowy lub zanieczyszczenia, przetrzyj korpus lekko wilgotną szmatką.

   • Filtracja powietrza: To najważniejszy aspekt długowieczności zaworu. Upewnij się, że stacja przygotowania powietrza (filtr, odwadniacz) jest sprawna. Brak dużych ilości wody i pyłów w strumieniu powietrza wydłuża żywotność suwaka.

7. Ewentualne naprawy i wymiana elementów

   • Wymiana oringów: Jeśli zauważysz drobne nieszczelności między korpusem a suwadłem, może to oznaczać wyeksploatowane uszczelnienia. Możesz kupić zestaw naprawczy (oryginalne uszczelki) i wymienić je, o ile konstrukcja zaworu to umożliwia.

   • Dźwignia uszkodzona: W razie zgięcia lub złamania dźwigni sprawdź, czy można dokupić samą dźwignię. Przy poważniejszych zniszczeniach korpusu, częściej opłaca się nabyć nowy zawór niż naprawiać.

   • Korpus pęknięty: Może się zdarzyć np. przy uderzeniu mechanicznym. Zwykle oznacza konieczność wymiany całej jednostki, bo pęknięcie może naruszyć kanały powietrzne i uniemożliwić skuteczne uszczelnienie.

8. Bezpieczeństwo i blokady

   • Zapewnienie świadomego przełączania: Dźwignia powinna być na tyle sztywna, aby uniknąć przypadkowych ruchów. W modelach z zatrzaskiem (NC) operator musi aktywnie wcisnąć czy odblokować zatrzask, żeby zmienić stan.

   • Lockout/Tagout: W zakładach z polityką LOTO, można dodać kłódkę uniemożliwiającą przełączenie dźwigni. Dotyczy to zwłaszcza zaworów głównych, odcinających powietrze całej maszynie.

   • Instruktaż: Przekaż operatorom informacje o tym, czy zawór jest normalnie zamknięty (NC), czy zwykły bistabilny. Wyjaśnij, które porty odpowiadają za zasilanie i wydech, aby nie doszło do mylnego podłączenia.

9. Sprawdzenie zgodności z dokumentacją

   • Oznaczenia portów: Zwykle na korpusie producent umieszcza literę P, A, R (albo cyfry 1,2,3). Upewnij się, że realne podłączenie węży zgodne jest z tym schematem.

   • Rysunki montażowe: Jeśli zawór jest płytowy, sprawdź wymiary i położenie kanałów w instrukcji. Nieprawidłowe dopasowanie może prowadzić do nieszczelności lub nieprawidłowego działania.

   • Jeśli to wariant G1/8 NC normalnie zamknięty pionowy z zatrzaskiem – dokumentacja wskazuje, czy dźwignia jest obliczona na ruch góra-dół (pionowy), i jak blokuje się w pozycji otwartej.

10. Uruchomienie w systemie
    Po wstępnym sprawdzeniu szczelności, warto wykonać test funkcjonalny całego układu pneumatycznego. Włączyć maszynę/instalację, sprawdzić, czy operator bezproblemowo przełącza dźwignię i czy siłowniki osiągają przewidziane ruchy. Zwróć uwagę, czy brak jest nienaturalnych dźwięków (np. ciągłe syczenie pod obciążeniem), co mogłoby sugerować nieszczelność lub wadę montażu.

11. Monitorowanie i serwis okresowy
    W aplikacjach, gdzie zawór 3/2 jest przełączany wiele razy dziennie, warto raz w kwartale albo dwa razy do roku przeprowadzić mini-przegląd:

• Obejrzeć dźwignię, czy nie ma pęknięć,

• Sprawdzić, czy suwak nie pracuje z oporem,

• Wsłuchać się, czy przy portach nie słychać mikroprzedmuchów.
  Ewentualna wymiana uszczelek na wczesnym etapie zapobiega poważniejszym awariom.

12. Przestrzeganie wartości ciśnienia i temperatur

• Producent deklaruje zwykle maks. ciśnienie ok. 10 bar i standardowy zakres temperatur (np. od -5°C do +50°C). Nie należy nadużywać tych granic. Praca przy 12 bar zwiększa ryzyko wycieków i pęknięć, szczególnie w aluminium.

• Jeśli temperatura w miejscu montażu może przekraczać 60°C, warto sprawdzić, czy elastomery (NBR/FKM) w zaworze są na to gotowe.

13. Montaż dźwigni pionowo czy poziomo
    Jeśli projekt wymaga pionowego ustawienia dźwigni (szczególnie w modelach “pionowy bez sprężyn z zatrzaskiem”), zadbaj o to, by operator miał do niej wygodny dostęp i aby nie przeszkadzały inne elementy. Należy też pamiętać, że w pozycji pionowej grawitacja nieco inaczej rozkłada siły, ale w modelach bistabilnych to nie powinno stanowić problemu – suwak i tak utrzymuje swoje położenie dzięki mechanizmowi zapadkowemu, a nie sprężynie grawitacyjnej.

14. Zalecenia BHP
    Zwróć uwagę, czy w pobliżu zaworu nie znajdują się gorące powierzchnie czy ostre krawędzie. Operator powinien mieć swobodę ruchu. Jeśli zawór steruje silnym siłownikiem (np. naciskowym), pamiętaj o ewentualnym niebezpieczeństwie związanym z nagłym uruchomieniem. Mogą być potrzebne dwie dźwignie (dwuręczne sterowanie), aby zwiększyć bezpieczeństwo.

15. Wymiana z innej serii
    Jeśli modernizujesz maszynę i wymieniasz stary zawór 3/2 dźwigniowy na nowy model CPP PREMA, zwróć uwagę na wymiary montażowe (odległości portów, średnicę gwintów). W wielu przypadkach można użyć redukcji bądź adapterów gwintowych, ale czasem lepiej wybrać precyzyjnie pasujący wariant o identycznych parametrach.

16. Aspekty eksploatacyjne

• Unikaj drastycznego uderzania w dźwignię (np. młotkiem, narzędziem), by przełączać zawór. Mechanizm jest przygotowany do ręcznego ruchu, nie do brutalnych sił.

• Pilnuj, by w stacji uzdatniania powietrza zawsze była czysta i sucha mgła. Nadmiar wilgoci przyspiesza korozję lub pęcznienie uszczelek.

17. Sprawdzenie szczelności w dwóch pozycjach
    Zawór 3/2 jest przeznaczony do pewnej szczelności w obu położeniach (bistabilnych). Po instalacji warto przetestować:

• Położenie 1: P->A otwarte, R zamknięte. Czy nie ma syczenia gdzieś z portu R lub szczelin w korpusie?

• Położenie 2: A->R otwarte, P zamknięte. Czy powietrze nie wycieka z portu P do A lub R wbrew logice? W modelach NC, w pozycji początkowej P zawsze zamknięte.

18. Dokumentacja i finalny odbiór
    Na koniec aktualizuj schemat pneumatyczny, zaznaczając, że zamontowano zawór DTM 3/2 Gxx z dźwignią, ewentualnie NC z zatrzaskiem. Podczas przeglądów rocznych serwisant łatwo zidentyfikuje element i wykona konserwację. Jeśli coś wykracza poza standardowe warunki pracy, warto sporządzić dodatkowe notatki (np. praca w temp. +65°C czy w strefie dużych wibracji).

Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ) odnośnie do zaworów 3/2 sterowanych ręcznie dźwignią, w wersjach bistabilnych, normalnie zamkniętych, bez sprężyn i z zatrzaskami (modele DTM 3/2 i TM 3/2). Te informacje pomogą zrozumieć zasadę działania, różnice w budowie i sposób poprawnej eksploatacji, a także rozwieją wątpliwości projektantów i operatorów w codziennej praktyce.

1. Czym różni się zawór 3/2 z dźwignią od zaworu 3/2 z cięgnem?
Różnica główna tkwi w rodzaju elementu sterującego:

• Cięgno to zwykle pręt lub „drążek”, który ciągnie/popycha się wzdłużnie,

• Dźwignia to mechanizm obrotowy (wahadło), gdzie naciska się lub podnosi dźwignię, uzyskując przełączenie.
  Oba pełnią podobną rolę (manualne przełączanie), różnica jest w ergonomii i preferencjach aplikacji.

2. Na czym polega „normalnie zamknięty” (NC) w zaworze 3/2 dźwigniowym?
W stanie wyjściowym (bez aktywacji dźwigni) przepływ z portu P do A jest zablokowany. Zawór dopuszcza dopiero po przesunięciu dźwigni. Jeśli nie ma sprężyn, sam suwak z dźwignią trzyma się w miejscu dzięki ukształtowaniu kanałów i/lub zatrzaskowi. W efekcie w pozycji bazowej (neutralnej) port P jest „zamknięty”.

3. Czy w modelu NC siłownik będzie zawsze odcięty od zasilania w spoczynku?
Tak, jeżeli zawór jest NC, to bez przełączenia dźwigni sprężone powietrze nie zasila portu A. Oznacza to, że siłownik pozostaje nieaktywny (bez ciśnienia) do momentu manualnego włączenia przepływu. W pozycji odwrotnej (włączonej) siłownik pozostaje zasilany, dopóki użytkownik nie cofnie dźwigni.

4. Czy zawory 3/2 dźwigniowe są lepsze niż elektryczne (elektrozawory)?
Nie tyle „lepsze”, co przeznaczone do innych zastosowań. Zawory z dźwignią nie wymagają elektryki, dają manualną kontrolę i są proste, co docenia się w aplikacjach bez zasilania prądem lub chcących zachować czysto mechaniczne sterowanie. Elektrozawory natomiast integrują się łatwo z automatyką, sterowane sygnałami z PLC itp. Wybór zależy od wymagań aplikacji.

5. Jak dużo siły potrzeba do przełączenia zaworu?
Zwykle operator jest w stanie przełączyć zawór jedną ręką, siła potrzebna to kilka–kilkanaście niutonometrów (zależnie od rozmiaru i ciśnienia w układzie). W większych modelach (G1/2, G3/4) dźwignia może być dłuższa, żeby ułatwić uzyskanie większego momentu obrotowego do przesunięcia suwaka przy wyższych przepływach.

6. Dlaczego zawór 3/2 wymaga otworu wydechowego (R)?
W pozycjach, gdy zamykamy dopływ powietrza (P->A), siłownik lub przewód wyjściowy musi się móc odpowietrzyć. Port R odprowadza to powietrze do atmosfery (lub tłumika). Bez wydechu siłownik mógłby pozostać pod ciśnieniem, co czasem jest niepożądane. Dzięki trzem portom mamy kontrolę: w jednej pozycji P->A, R zablokowane, w drugiej A->R, P zablokowane.

7. Czy można zamienić porty R i P miejscami?
Z reguły niezalecane. Konstrukcję zaworu 3/2 zaprojektowano tak, aby określony kanał był zasilany (P) a inny był wydechem (R). Zamiana portów może skutkować nieszczelnościami bądź niewłaściwą pracą suwaka. Zawsze sprawdź schemat w dokumentacji – zwykle porty mają oznaczenia i zalecane funkcje.

8. Czy w zaworze płytowym można zamienić kolejność portów na płycie?
Jeśli płyta przewiduje określony układ (wewnętrzne kanały oznaczone P, A, R), należy się go trzymać. Niekiedy występują modułowe płyty, które pozwalają zmienić kolejność, ale wymaga to kompatybilnych rozstawów uszczelek. Najbezpieczniej stosować się do instrukcji i montować zawór zgodnie z pierwotnym schematem, unikając przekładania kanałów.

9. Co daje zatrzask w dźwigni NC?
Zatrzask umożliwia utrzymanie dźwigni w pozycji otwartej (lub zamkniętej) bez ryzyka przypadkowego powrotu. Jest to forma bistabilności mechanicznej: operator wciska dźwignię, zatrzask „klikuje” i trzyma położenie. Aby wrócić, trzeba aktywnie zwolnić mechanizm zatrzasku. To zwiększa bezpieczeństwo lub wygodę przy dłuższych operacjach.

10. Czy zawór dźwigniowy 3/2 może zastąpić zawór 5/2 w aplikacji siłownika dwustronnego?
Niebezpośrednio. Dla siłownika dwustronnego z dwiema komorami (A, B) standardem jest zawór 5/2 lub dwa zawory 3/2 skoordynowane. Pojedynczy 3/2 steruje tylko jednym obwodem – np. dopływ powietrza do A i odpowietrzenie A. By obsłużyć też B, trzeba dodatkowego rozdzielacza lub innej logiki.

11. Jak zapobiec przypadkowemu przełączeniu dźwigni w warunkach wibracji?
W przypadku mocnych drgań warto wybrać model z wyraźnym „kliknięciem” zapadki (sprężyny). Dodatkowo niektóre konstrukcje (zwłaszcza NC z zatrzaskiem) utrzymują pozycję nawet przy sporych wstrząsach. Jeśli to krytyczne, można dołożyć zabezpieczenie mechaniczne: np. blokadę kłódkową w jednej pozycji.

12. Czy wersje NC zawsze oznaczają, że na starcie siłownik jest odcięty od powietrza?
Tak, „normalnie zamknięte” – w pozycji spoczynkowej przepływ zasilania do wyjścia jest zablokowany. To przydatne, gdy chcemy mieć pewność, że dopiero ręczne przestawienie dźwigni włączy dopływ. Po zakończeniu pracy można ponownie ustawić dźwignię w pozycji, w której P jest zamknięty. Wersja NC jest pewnym standardem bezpieczeństwa w wielu liniach.

13. Jak często powinno się smarować suwak w zaworze?
Przy normalnym użytkowaniu (powietrze filtrowane, z ewentualną mgłą olejową) nie trzeba go dodatkowo smarować przez wiele lat. Zaleca się kontrolę ruchu suwaka (czy nie pojawia się zbyt duże tarcie) co kilkanaście miesięcy. Jeśli zauważysz spadek płynności, można rozmontować i nanieść niewielką ilość smaru zalecanego przez producenta.

14. Czy zawory 3/2 z dźwignią nadają się do pracy ciągłej przy 10 bar?
Zwykle tak, jeśli producent deklaruje max 10 bar. Aluminium anodowane i dobre uszczelnienia NBR, FKM w suwaku zniosą takie obciążenie, o ile nie przekraczamy temperatury i nie ma ekstremalnych udarów ciśnienia. Trzeba jednak pilnować regularnych przeglądów, bo przy górnej granicy ciśnienia zużycie oringów może postępować szybciej.

15. Jak obsługiwać zawór w kombinezonie ochronnym i rękawicach?
Dźwignie w większych egzemplarzach (G1/2, G3/4) często są przystosowane do obsługi w rękawicach roboczych. Mają powiększoną, antypoślizgową powierzchnię. Jeśli jest zatrzask, warto przećwiczyć wciskanie i zwalnianie w odzieży ochronnej, by uniknąć problemów w trakcie realnych czynności.

16. Czy można sterować mechanicznie dźwignią za pomocą krzywki?
Teoretycznie tak – jeżeli na maszynie jest jakiś wałek z krzywką lub popychaczem, który w odpowiedniej fazie naciska na dźwignię. Ale to nietypowe, bo dźwigniowe zawory 3/2 projektuje się głównie z myślą o ręcznej obsłudze. Jeśli chcemy automatycznej aktywacji mechanicznej, częściej wykorzystuje się zawory 3/2 z rolką lub popychaczem.

17. Czy dźwigniowe zawory 3/2 mogą pracować w konfiguracji odwrotnej – tzn. P podpięte do R, a R do zasilania?
Nie jest to zalecane. Producent projektuje kanały tak, by dany port był przeznaczony do zasilania (P) i inny do wydechu (R). Odwrócenie przepływu może powodować nieszczelności suwaka. Lepiej dobrać model 3/2, który konfiguracyjnie wspiera odwrotną logikę, albo inaczej zaprojektować obwód.

18. Czy można kupić same dźwignie/zatrzaski jako części zamienne?
Bywa to możliwe, choć zależy od polityki producenta i zapasu magazynowego. W przypadku drobnych uszkodzeń mechanicznych dźwigni można pytać o zestawy naprawcze bądź osobne komponenty. Jeśli jednak korpus uległ zniszczeniu, całościowa wymiana zaworu staje się najekonomiczniejszą opcją.